1-мавзу. “Суд ва ҳУҚУҚни муҳофаза қилувчи органлар” фани тушунчаси, предмети ва тизими

Шакли (манбаларнинг тури) бўйича норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қуйидаги турларга бўлинади: Ўзбекистон Республикаси Конституцияси; Ўзбекистон Республикасининг қонунлари; Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг қарорлари; Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, қарорлари ва норматив-ҳуқуқий мазмунга эга бўлган фармойишлари; Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари; вазирликлар, давлат қўмиталари ва идораларининг норматив- ҳуқуқий ҳужжатлари; маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг қарорлари.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг турлари уларнинг юридик кучи бўйича таснифланишига асос сифатида хизмат қиладилар.
Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тўғрисидаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг юридик кучи бўйича таснифланиши амалдаги қонун кўрсатмаларига мувофиқ амалга оширилади. Барча бошқа масалалар бўйича ҳужжатлар каби ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тўғрисидаги ҳуқуқий ҳужжатлар аниқ иерархия тузилишни ташкил этадилар.

ЁДДА САҚЛАНГ!!! Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг юридик кучи бўйича қуйидаги иерархияси ўрнатилган: Ўзбекистон Республикаси Конституцияси; Ўзбекистон Республикасининг қонунлари; Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг қарорлари; Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари; Ўзбекистон Республикаси Президентининг карорлари; Ўзбекистон республикаси Президентининг норматив-ҳуқуқий хусусиятга эга бўлган фармойишлари; Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари; Вазирликлар, давлат қўмиталари ва идораларининг норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари; 7) маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг норматив-ҳуқуқий қарорлари.

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси олий юридик кучга эга бўлган ҳужжат ҳисобланади. Конституциянинг иккинчи бўлими “Инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари”, XXII боби “Ўзбекистон Республикасининг суд ҳокимияти” ва XXIV боби “Прокуратура” “Суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар” фани учун энг аҳамиятлидир.
Турли норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг юридик кучи бўйича ўзаро нисбати Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига, норматив-ҳуқуқий ҳужжатни қабул қилган органнинг ваколатига ва мақомига, шунингдек, ҳужжатларнинг турларига мувофиқ белгиланади.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжат ўзига қараганда юқорироқ юридик кучга эга бўлган бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга мувофиқ бўлиши шарт.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар бир-бирига тўғри келмаган ҳолларда юқорироқ юридик кучга эга бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжат қўлланилади.
Тенг юридик кучга эга бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар бир-бирига тўғри келмаган ҳолларда кейинроқ қабул қилинган ҳужжат қоидалари амал қилади.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатни қабул қилган вазирлик, давлат қўмитаси ёки идорасининг ижтимоий муносабатларнинг муайян соҳасини тартибга солиш учун махсус ваколати бўлса, ушбу орган қабул қилган ҳужжат бир хил даражадаги бошқа вазирлик, давлат қўмитаси ёки идорасининг норматив-ҳуқуқий ҳужжатига нисбатан юқорироқ юридик кучга эга бўлади.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди ва Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди томонидан бериладиган тушунтиришлар ҳам катта роль ўйнайдилар. Ушбу тушунтиришлар тегишли органларнинг пленум қарорлари шаклида расмийлаштириладилар ва одатда қонунчиликни, шу жумладан, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ташкил этилишини ва фаолиятини тартибга солувчи қонун ҳужжатларини тегишли тарзда қўллаш масалалари бўйича кўрсатмаларни акс эттирадилар. Қонун ҳужжатларини қўллаш масалалари бўйича Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг тушунтиришлари судлар, ушбу тушунтиришлар берилган қонун ҳужжатларини қўллаётган бошқа органлар, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва мансабдор шахслар учун мажбурийдир.
Юқорида қайд этилганлар “Суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар” ўқув курси суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тўғрисидаги қонунчиликни ўрганиш натижаларига асосланган кенг назарий ва норматив базасига эга бўлганлигидан далолат беради.