1-mavzu: Sug’urtaning mohiyati, funktsiyalari va bozor munosabatlaridagi o’rni

Aktuar hisob-kitoblar - sug’urta tarifi stavkalarini hisoblashning iqtisodiy-
matematik usullari yig’indisi. Ushbu hisob-kitoblar katta sonlar qonuniga 
asoslanadi. Aktuar hisob-kitoblarning metodologiyasi, ehtimollar nazariyasi, 
demografiya qonuniyatlariga asoslanadi, tarif stavkasini miqdori sug’urta 
hodisalari ro’y berishining ehtimoliyligiga bog’liq. Demografiya ma’lumotlaridan 
fuqarolarning hayotini sug’urtalashda sug’urtalanuvchilarning yoshiga mos 
ravishda sug’urta tarifi stavkasini tabaqalashtirishda foydalaniladi. Uzoq muddatli 
hayotni sug’urtasi bo’yicha sug’urta summalari sug’urtalangan shaxs vafot etganda 
yoki u ma’lum bir yoshga etganda to’lanadi. Etarli miqdordagi sug’urta fondini 
shakllantirish uchun, sug’urtalovchi shartnoma amalda bo’lgan davrda qancha 
shaxs vafot etishi yoki ma’lum bir yoshga etishi ehtimoliyligini bilishi zarur. Aholi 
o’limi darajasi haqidagi statistik ma’lumot asosida turli yoshga etishi ehtimolligini 
hisoblash hamda fuqarolarning o’limi to’g’risidagi jadvalni tuzish mumkin. Bu 
jadval asosida nafaqani va hayotni sug’urtalash bo’yicha tarif stavkalarni hisoblash 
mumkin. 

---

Anderrayter – 1) turli risklarni sug’urtalash vakolatiga ega, sug’urta 
kompaniyasi tomonidan tayinlanadigan shaxs. Sug’urta kompaniyasini sug’urta 
portfeli shakllanishi uchun javob beradi. U sug’urta shartnomalarini tuzish, 
risklarni baholash va sug’urta tarifi stavkasini belgilash yuzasidan tegishli 
malakaga ega bo’lishi zarur; 2) Lloyd sug’urta polislarini beradigan Lloyd sug’urta 
korporatsiyasini a’zosi; 3) potentsial mijozlarga sug’urta polisini sotish bilan 
shug’ullanadigan yoki manfaatdor tomonlarga sug’urta sohasi bo’yicha yuqori 
darajada maslahat xizmatlarni ko’rsatadigan jismoniy yoki yuridik shaxs. 
Anderrayter siyosati- sug’urtalash bilan bog’liq yangi takliflarni ko’rib 
chiqish va mazkur taklifni qabul qilish yoki rad etish to’g’risida xulosalar 
chiqarishga qaratilgan siyosat. 
Annuitet – renta va nafaqalarni sug’urtalashning hamma turlarini 
umumlashtiruvchi tushuncha. Bunda sug’urtalanuvchi sug’urta kompaniyasiga bir 
vaqtning o’zida yoki bir necha yillar davomida tegishli sug’urta mukofotlarini 
to’laydi. Keyin sug’urtalanuvchi butun hayoti davomida sug’urta kompaniyasidan 
daromad oladi. Annuitetning bir turi hisoblanadigan fuqarolarning yillik 
daromadini sug’urtasi bugungi kunda Buyuk britaniyada, Frantsiyada va AQShda 
keng rivojlangan.
Dispasher – dengiz transportida umumiy avariya sodir bo’lganda ko’rilgan 
zararni kema, yuk va fraxt o’rtasida taqsimlash bo’yicha hisob-kitoblarni tuzadigan 
mutaxassis. 
Rivojlangan 
mamlakatlarda 
dispasher 
funktsiyasini 
maxsus 
kompaniyalar bajaradi. Zararlarni taqsimlash bo’yicha hisob-kitoblar dispasha 
deyiladi va dispashani tuzganlik uchun haqni manfaatdor tomonlar (kema egasi, 
yuk egasi, yukni sotib oluvchi shaxs) to’laydi.