1-mavzu: Texnologiya ta’limi va tarbiyasining maqsad va vazifalari. Reja: Texnologiya o‘qitish metodikasi fanining nazariy va amaliy asoslari. Boshlang‘ich sinflarda texnologiya ta’limining mazmuni. Boshlang‘ich sinf texnologiya darslariga kompetension

Mehnat ko‘nikmasi va malakalari bilan qurollantirish. 

---

5 
Mehnatga amaliy tayyorlash mehnat ta’limining muhim omillaridan biridir. 
U o‘zaro bog‘langan nechta elementlardan: oddiy asbob va moslamalardan 
foydalana bilish u yoki bu materialga ma’lum izchillikda ishlov bera olish, yo‘l 
qo‘yilgan xatoni o‘z vaqtida aniqlash va to‘g‘rilay olish kabilardan tarkib topadi. 
Mehnatga amaliy tayyorlash faqat kerakli bilimlar bazasidagina amalga 
oshishi mumkin. U boshlang‘ich maktabda boshlang‘ich politexnik bilimlarga 
asoslanadi. Mehnat ta’limining mazmuniga muvofiq o‘quvchilar mazkur yosh 
uchun qulay bo‘lgan materiallarga ishlov berishida qo‘llaniladigan oddiy asbob va 
moslamalarni ishning amaliy malaka va ko‘nikmalarini egallaydilar. Oddiy asbob 
moslamalar maxsus asbob va moslamalarning bosh asosi hisoblanadi. 
Amaliy malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirish asosiy ishlab chiqarish 
operatsiyalarni o‘rgatish ham demakdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari duch 
keladigan buyumlar texnologiyasi xilma-xildir, biroq bu masalani batafsil 
o‘rganmasdanoq ish operatsiyalarning tipikligini sezib olish qiyin emas, 
materiallarni o‘lchab olish va belgilash; ularni egib, qirqib, ishlov berish; 
qismlarini yelimlash, tikish, o‘rash va bog‘lash kabi yo‘llar bilan birlashtirib va 
mustahkamlash; detallarni yig‘ish va buyumni montaj qilishdir. 
Yakunlovchi bosqich buyumni bezashdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarni 
mehnatga amaliy tayyorlashga grafik malakalarini shakllantirish ham taaluqlidir. 
O‘quvchilardagi mehnatga bo‘lgan qiziqishni o‘z vaqtida aniqlash va ularga 
mehnat malakalarini sevgan mashg‘ulotlarida takomillashtirishlariga yordam 
berish juda muhimdir. 
Bunda o‘quvchilar e’tiboriga eng oddiy buyumlar-o‘yinchoqlar, o‘yinlar, 
o‘quv qurollari tayyorlash, naqshlar chizib va qirqib olish, aplekatsiya ishlari 
havola qilishadi. Bundan tashqari, bolalarda mehnatga qiziqish uyg‘onish, mehnat 
darslarida hosil qilingan bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, ko‘nikma va 
malakalarni mustahkamlash uchun "Mohir qo‘llar» to‘garaklarida, kuni 
uzaytirilgan guruhlarda sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish maqsadga 
muvofiqdir. 
Mehnat ta’limi jarayonining o‘sishga ta’siri. Mehnat ta’limi vazifalari haqida 
gapirilganda o‘quvchilarda mehnatsevarlik mas’uliyat, intizomlik, burch hissi, 
jamoatchilik hissini tarbiyalashni tilga olmaslik mumkin emas. Shu bilan 
birgalikda mehnat odamlar tirikchiligining, moddiy va ma’naviy taminotining 
vositasi, jamiyat taraqqiyotining eng muhim omilidir. Bolalarni aqliy o‘stirishda 
ham mehnat ta’limining roli ko‘p qirralidir. Mehnat o‘quvchilarning bilim olishiga 
intilishlarini qo‘zg‘ovchi vositagina emas, balki uning manbai hamdir. Mehnat 
ta’limi jarayonida o‘quvchilarni aqliy o‘stirishda jismoniy va aqliy mehnatni 
almashtirib turish muhim ahamiyatga egadir. Biroq har qanday mehnat ham aqliy 
o‘sishga yordam bermasligini unutmasligimiz kerak. 
Mehnat ta’limiga ijodiy tashabbussiz yondashish mehnatni aqliy rivojlanish 
omiliga aylantirmaydi. Bilimlarni qo‘llashni talab qilmaydigan, tafakkurni 
aktivlantirmaydigan mehnat faoliyati aqliy qobiliyatlarini o‘stirmaydi. 
Mehnat eng muhim iroda va ahloqiy sifatlarning rivojlanishiga yordam 
beradi. Mehnat ta’limida mehnatga psixologik tayyorgarlik, mehnat faoliyatining 

---

6 
to’g’ri motivlari tarbiyalanadi, shaxsning har bir ongli mehnatkash uchun zarur 
bo‘lgan sifatlari shakllanadi. 
Darslarning jihozlanganligi o‘z mehnati uchun shaxsiy mas’uliyatni, mehnat 
madaniyatini tarbiyalashda katta ahamiyatga egadir. 
Agarda bolalar yomon jihozlangan sinfda, qo‘pol, og‘ir va yoshlariga 
nomunosib asboblar bilan shug‘ullansalar ish natijalari ko‘ngildagidek bo‘lmaydi. 
Bunday sharoitda, tabiiylik, mehnatga muhabbatni, tartiblikni, aniqlikni, 
asboblarga ehtiyotkorona munosabatni tarbiyalash qiyin bo‘ladi. 
Mehnat madaniyatining tarkib topishi uchun doimo bolalarning e’tiborini 
asbob va materiallarni saqlash qoidasi hamda joylashtirish tartibiga, ish joyini 
to‘g‘ri jihozlashga, materiallardan tejamkorlik bilan foydalanish usullariga, 
ishharakatlarining me’yori va sifatiga, ish suratini ta’minlovchi tadbirlarga, ishlov 
berishda olingan aniqlik va tozalikka rioya qilishiga va nihoyat, narsani chiroyli 
qilib bezashga talab qilib borish kerak. 
Agarda o‘qituvchining talablari amaldagi faktlardan ajralib tursa va buning 
natijasida shartli bo‘lib qolsa, agarda bola har bir qadamida tartiblikka, aniqlikka 
rioya qilishi lozimligiga ishonch hosil qilmasa, bolalarning mehnatga muhabbat 
ruhida tarbiyalashda muvaffaqiyatga erishish haqida gapirish qiyin. 
Mehnat malakalari madaniyati u yoki bu mehnat jarayonida belgilangan 
tartibga va harakatlar izchilligiga rioya qilish kerakligini muntazam tushuntirib 
borish bilan birga bo‘ladigan ko‘p marta mashq qilishlar natijasida tarkib topadi, 
o‘quvchilarda ana shular takomillashib boradi. 
Kerakli material va asboblar bilan etarli ta’minlanmaganlik ham mehnat 
madaniyatining shakllanishiga salbiy ta’sir etadi. 
Ba’zan o‘quvchilarning tayyorlanmaganliklari va uyushmaganliklari tufayli 
o‘qituvchining ko‘p vaqti bekorga sarf bo‘ladi: biri qaychisini, biri qog‘ozini olib 
kelmasdan ish qilayotgan o‘rtog’ini narsa so‘rab chalg‘itadi. Shuning uchun 
o‘qituvchi dars boshlashdan oldin birigadirlar yordamida o‘quvchilar o‘rtasidagi 
do‘stona o‘zaro yordamga tayanib, o‘z vaqtida choralar ko‘rish lozim. Biroq har 
qanday holatda ham, u o‘quvchining uyiga jo‘natmasligi yoki jazo berish tartibida 
o‘quvchini ishsiz qoldirmasligi kerak, afsuski, bunday hollar amaliyotda uchrab 
turadi. 
O‘quvchilar o‘rtasida yo‘lga qo‘yilgan o‘zaro yordam esa ularda do‘stlik, 
birodarlik, umumlashish, jamoatchilik kabi fazilatlari ta’minlaydi.