1-mavzu. Ub spektrlarning siljishiga turli XIL erituvchilarning ta’siri reja

Xemilyuminestsentsiya va termolyuminestsentsiya xodisalari
Xemilyuminesentsiya. Kimyoviy reaktsiya energiyasi natijasida molekula va atomlarning shulanish xodisasiga xemilyuminestsentsiya deyiladi. Ko‘pgina ekzotermik reaktsiyalarda issiqlik energiyasi bilan bir qatorda yorug‘lik energiyasi ham ajraladi. Bu xodisaga xemilyuminestsent aniqlashning negiziga qo‘yilgan. Ajraladigan energiya 170k J/mol dan bo‘lganda xemilyuminestsentsiya kuzatiladi. Xemilyuminestsent reaktsiyani sxematik tarzda quyidagicha tasvirlash mumkin.
A+V→C*+D,C*→C+hν
Ushbu reaktsiya bilan bir vaqtda nurlanishsiz yo‘qolishi ya’ni bo‘lishi ham mumkin
C*→C
Havo tarkibidagi NO ni aniqlashda O₃ dan foydalaniladi.

Xemilyuminestsentsiyaning intensivligi xemilyuminestsent reaktsiyaning tezligiga (V) bog‘liq:

η-mutonosiblik koeffitsenti ayrim biokimyoviy reaktsiyalar uchun 1 ga yaqinlashadi, ko‘pchilik boshqa hollarda u bir necha o‘n foizdan oshmaydi.
Xemilyumitsent reaktsiyalarning mexanizmi juda murakkab, ularda komplekslanish, katalik va radial reatsiyalarning ahamiyati katta. Xemilyuminestsent reaktsiyalardan oksidlanish-qaytarilish, omplekslanish reaktsiyalari va qo‘zg‘otilgan molekulalarni o‘rganishda foydalaniladi. Bu usul 10^-10–10^-4g/ml miqdordagi moddalarni 5 ml eritmadan aniqlash imkonini beradi.
Termolyuminestsentsiya-bu moddaning isishi paytida yuzaga keladigan lyuminestsent nur. Ilmiy adabiyotlarda TSL deb qisqartirilgan termik stimulyatsiya qilingan lyuminestsentsiya atamasi ko‘pincha ishlatiladi va aynan shu narsa. Moddani birinchi navbatda UB nurlari, ionlashtiruvchi nurlanish, elektr maydoni yoki mexanik harakatlar qo‘zg‘atishi kerak. Bu noorganik moddalarning xatti-harakati, shu jumladan turli maqsadlardagi fosfor (lampa, televizor va boshqalar), lazer kristallari, ko‘zoynaklar, ko‘plab polimerlar (masalan, polistirenlar, poliamidlar, polietilen tereftalat, poliolefinlar, ftor va xlor o‘z ichiga olgan polimerlar, barcha kauchuklar va boshqalar).
Termolyuminestsentsiya ta’sir xususiyatlari
Termolyuminestsentsiya egri chizig‘i nurlanish intensivligining haroratga (vaqtga) bog‘liqligini anglatadi. Ma’lumki, harorat tuzoq chuqurligiga mutanosibdir (uning faollashuv energiyasi). Bundan tashqari, TL ning asosiy parametrlari quyidagilardir: chastota koeffitsienti (paneldagi sekundiga fotonlar bilan o‘zaro ta’siri soni) va termoluminesans kinetikasi tartibi. Kinetika tartibi 1 dan 2 gacha o‘zgarib turadi va tuzoqqa elektronni qaytarib olish bilan rekombinatsiya jarayonlarining yoki jarayonlarning ustunligini aniqlaydi). TL egri isitish tezligiga ta’sir qiladi. Tezlik oshgani sayin, egri o‘ngga siljiydi, bu jarayonlarning harakatsizligi bilan izohlanadi. Bundan tashqari, ba’zi kristallarda, isitish tezligining oshishi bilan egri ostidagi maydonning kamayishi (yorug‘lik summasi) mumkin - termik söndürme. Bu nurlanishning bir qismini o‘zlashtiradigan kristalning taqiqlangan zonasida chuqur tuzoqlarning mavjudligi bilan bog‘liq. Haroratni o‘chirish ham o‘z faollashuv energiyasiga va haroratni o‘chirish sobitiga ega.