1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi

Xulq-atvor nazariyasining tadqiqot usullari

Eksperimental tadqiqot usullarini ko'rib chiqamiz. Tajribani o’tkazish asosi semantik differentsial (SD) usuli edi.

SD usuli eksperimental semantika usullariga oid bo’lib, semantik makonni qurish usullaridan biridir. Ushbu usul C. Osgood boshchiligidagi amerikalik psixologlar guruhi tomonidan sinesteziya mexanizmlarini o'rganish jarayonida ishlab chiqilgan va insonning idrok va xulq-atvori, ijtimoiy munosabat va shaxsiy ma'nolarni tahlil qilish bilan bog'liq tadqiqotlarda keng qo'llanilgan. U psixologiya va sotsiologiyada, ommaviy kommunikatsiyalar va reklama nazariyasida, shuningdek estetika sohasida qo'llaniladi. Semantik differentsial usul - bu shkalalashtirish (o'lchov) protseduralari va boshqariladigan assotsiatsiya usulining kombinatsiyasi. SD usulining assotsiatsiya usuli bilan aloqasi Noble (1952) va A. Staats (1957) asarlarida ko'rsatilgan, bu yerda D indeksi (Osgoodning pragmatik qiymati) va M. Noble indeksi (so'zlarning assotsiativ bog'lanish o'lchovi) o'rtasidagi yuqori bog'liqlik isbotlangan. SD usulida o'rganilayotgan ob'yektlarning yaqinlik o'lchovi SD shkalasi bo'yicha berilgan baholash profillarining o'xshashligi bilan belgilanadi. Boshqariladigan assotsiatsiyalar usuli sifatida semantik differentsial assotsiativ usullardan katta ixchamlik bilan farqlanadi. Tadqiqotchi statistik ishlov berish oson bo'lgan standartlashtirilgan ma'lumotlarning raqamli tasvirini oladi.
Ushbu usul yordamida nutq shtamplari, qofiyali assotsiatsiyalar (tasavvurlar), ya'ni tarkib rejasining yaqinligi bilan emas, balki ifoda rejasining o'xshashligi bilan bog'liq bo'lgan assotsiatsiyalar printsipi bo'yicha assotsiatsiyalar ehtimoli olib tashlanadi.
Bu usul yordamida nutq tamg`alari, qofiyali assotsiatsiyalar, ya`ni mazmun rejasining yaqinligidan emas, balki ifoda rejasining o`xshashligidan kelib chiqqan assotsiatsiyalar tamoyiliga asoslangan assotsiatsiyalar imkoniyati (ehtimoli) yo`qoladi. Boshqa
tomondan, tanlangan shkalalar sinalayotgan odam uchun ahamiyatsiz bo'lgan o'rganilayotgan materialni bo'lishga undashi mumkin.