1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi

Granvetter va R. Sung tomonidan amalga oshirilgan. Olimlar taqlid qiluvchi xulq-
atvor aqldan ozish effektlariga va aksincha xarakatlarga olib kelishini aniqladilar. 
Birinchi holda, bir shaxsning xaridlari va jamiyatning qolgan qismining xaridlari 
o'rtasidagi bog'liqlik ijobiy bo`ladi. Yangi ne`matni sotib olishdan oldin, 
iste'molchilar boshqa ilg'or iste'molchilarning ma'lum foizini (pastki chegara, X) 
kutishadi. Shundan so'ng ushbu ne`matga bo'lgan talabning keskin o'sishi boshlanadi, 
bu ko'pchilik yangi ne`matlarni qabul qilishning sigmasimon egri chizig'ida aks etadi 
(10-rasm). 
Bunday egri chiziqlar ma'lum bir ne`matni iste'mol qilish imkoniyatini 
beradigan daromad darajasi mavjud bo'lganda, unga bo'lgan talab to'yinganlik 
nuqtasiga (Y) yetguncha dastlab yuqori sur'atda o'sib borishini bildiradi. Shu bilan 
birga, yangi ne`matni qabul qilish dastlab asta-sekin sodir bo'ladi, keyin tezlashadi 
va oxir-oqibat, to'yinganlikka yaqinlashganda sekinlashadi. 

---

0 
10-rasm. Bozorga yangi ne`matni kiritish jarayoni 
Ikkinchi variantda tovarlar va xizmatlar asosan ijtimoiy mavqei tufayli 
sotib olinadi. Shu munosabat bilan, iste'molchilar soni ma'lum foizdan oshib 
ketganda, maqomni oshirishga intilayotganlar ushbu mahsulotni sotib olishni 
to'xtatadilar. Ushbu jarayonning natijasi har doim ham klassik talab egri chizig'iga 
mos kelmaydigan murakkab xatti-harakatlardir. 
Tadqiqotchilar talabni shakllantirish o'rganishni talab qiladi degan 
xulosaga kelishadi; o'rganish turli mexanizmlar orqali sodir bo'lishi mumkin, 
ulardan biri noaniqlik darajasini pasaytiradigan, turli iste'molchilarning foydali 
va tanlov funktsiyalarini bog'laydigan va yangi tovarlarning sigmasimon taqsimot 
egri chizig'ini shakllantirishga olib keladigan imitativ xatti-harakatlardir. 
Shunday qilib, taqlid xulq-atvori, bir tomondan, iste'molchilarning 
ko'nikmalarini o'rganish yo'lini tezlashtirishga imkon beradi, boshqa tomondan, 
bu iste'molchilarning innovatorlar tomonidan qo'llaniladigan yangi iste'mol 
amaliyotlarini namoyish etish mexanizmiga javob reaksiyasidir. 
I. A. Streletsning fikriga ko'ra, podaning xatti-harakati ham ratsional 
(oqilona) va irratsional (aqlsiz) bo'lishi mumkin. Birinchi holda, oqilona 
iste'molchi boshqa shaxslardan olingan ma'lumotlarni hisobga olgan holda to'g'ri 
qaror qabul qiladi. Irratsional xatti-harakatli iste'molchi qaror qabul qilish 
Y, to'yinganlik nuqtasi 
X, chegara nuqtasi 
Bozorga kirish tezligii 
Vaqt, T 

---

jarayonida mavjud ma'lumotlarni hisobga olmagan yoki e'tiborsiz qoldiradigan 
bo`ladi va boshqalarning harakatlariga to'liq tayanadigan hollarda o'zini namoyon 
qiladi. 
Axborot kaskadlaridan tashqari, podaning xatti-harakati boshqa namoyon 
bo'lish shakllariga ega: tarmoq effektlari, deviant hakatlar uchun