1-Ma’vzu: Yuqori molekulali brikmalar-YuMB, xaqida tushuvchalar. O‘zbekistonda polimerlar kimyosi fanining rivojlanishi Reja: Yumb kimyosi fani haqida ma’lumоt

2.YMBlar kimyosi faniga kirish va rivojlanish tarixi.
Organik p‘olimerlar tirik tavbiatning asosini tashkil qiladi, chunonchi tselyuloza, fermenlar, kraxmal р‘ektin, lignin, oqsillar garmonlar, fermetlar va boshqalar. о’simlik organizmda noorganik moddalar va quyosh energiyasidan dastlabki р‘olimer moddalar sintez qilinadi.
6n СO₂ +5nН₂O ──────→ (С_{6 Н10} O₃)_n + 6nO₂
O’simlik va xayvon organizmlari YuMBlarni xosil qiluvchi va bir turdan boshqasini xosil qiluvchi xamda ularni ‘archalanishi bilan uzviy bog’liqdir.
2. Organik zanjirining tuzilishiga qarab ikki sinfga bo’linadi. Karbozanjirli р‘olimerlar. getrozanjirli polimerlar/
2.1.Geterozanjirli p‘olimerlar.
Karbozanjirli p‘olimerlarning asosiy zanjiri faqat uglerod atomidan iborat bo’ladi. -C-C-C-C-C-
Uglerodning qolgan bog’lari vodorod, alkil, aril galogen va boshka gru’’alar bilan bog’langan bo’lishi mumkin. Tabiy kauchik, grafit olmos, vinil va divinil monomerlardan xosil bo’lgan p‘olimerlar kiradi. Korbozanjirli YuMB nomlari monomeri nomining oldiga p‘oli qo’shimchasining qo’shishi bilan xosil qilinadi.
Tarkibida vinil radikali (CH₂=CH-) bo’lgan monomerlardan xosil qilingan yuqori molekulyar birikmalar vinil p‘olimerlar deb ataladi.

Tarkibida vinilden radikali bo’lgan monomerlardan ‘olivinelden ‘olimerlardan xosil bo’ladi:
polivinildenxlorid polivinildenftorid
Barcha karbozanjirli polimerlar quyidagi sinflarga bo’linadi:
1. To’yingan uglevadarodlar va ularning xossilalari.
2. To’yingan uglevodorodarodlarning galogenli xossalari.
3. Spirtlar va ularning oddiy xamda murakkab efirlari.
4. Aldegid va ketonlar.
5. Aminlar va nitrobirikmalar.
6. Kislotalar va ularning xossilalari.
7. To’yinmagan uglevodorodlar va ularning xossilalari.
8. Aromatik uglevodorodlar.
9. Kislorodli monomerlar.
10. Azotli monomerlar.
11. Oltingugurtli monomerlar.
12. Element organik monomerlar.



Tarkibida vinilden radikali bo’lgan monomerlardan ‘olivinelden ‘olimerlardan xosil bo’ladi:
polivinildenxlorid polivinildenftorid
Makromolekulalardagi monomer zvenolarning zanjiri bo’ylab joylashish tartibi va nisbiy miqdori reaktsiya uchun olingan monomerlarning reaktsiyaga kirishish qobilyatiga ularning o’zaro miqdori nisbatlariga va reaktsiya borayotgan sharoitga bog’liq. Fan – texnika jadal rivojlanayotgan xozirgi vaqtda yangi-yangi ‘olimerlarni sintez qilishni talab qilmoqda.
Buning uchun tabiiy va sintetik ‘olimer ximiyaviy usullarda modifikatsiyalash yoki ‘olimer-analogik o’zgarishlar asosida yangi xil ‘olimerlar sintez qilish yo’lga qo’yilmoqda.
1. P‘olimer makromolekulalarning dastlabki uzunligini va shaklini
saqlagan xolda p‘olimer-anologik o’zgarishlar olib borish.
2. P‘olimer makromolekulalarning dastlabki uzunligi va tuzilishini
o’zgartirish. Bunda p‘ayvand p‘olimerlash ya’ni iursimol tuzilishli
p‘olimer xosil qilish.
3. Blok so’olimerlash va blok so’olikondensatlash reaktsiyalari.
p‘olimerlarning formulasini yozishda qo’llaniladigan “‘” makromolekuladagi elementlar zvenolar soniga teng bo’lib YuMB ‘olimerlanish darajasi deyiladi. M – YuMB molekulalar og’irligi.
m – monomer molekulasining og’irligi. M = · m.
Oddiy elementar zvenoning takrorlanishi identlik davri deyiladi. Bir qancha molekulalarning o’zaro kovalent bog’ orqali birikib yuqori molekulyar modda xosil qilish reaktsiyasi ‘olimerlanish deb ataladi.