1. Maxsulot tannarxi

Misol. Mashinasozlik zavodida bir oyda A maxsulotdan 18 ta ishlab chiqariladi. Hisobot oyining oxiriga 4 ta maxsulot ishlab chiqarish tugallanmay qoldi. Korxona bir xil maxsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilaylik. A maxsulotning bir donasi mehyordagi tannarx xarajat moddalari bo’yicha quyidagicha;
Xom-ashyo va asosiy material — 5000 so’m Ish xaqi va ijtimoiy sug’urta — 8000 so’m Umumishlab chiqarish xarajati


(ish xaqining 200 foizi miqdorida) 16000 so’m Jami 29000 so’m.

Maxsulot ishlab chiqarish bilan bog’liq xaqiqiy xarajatlar quyidagicha so’mmalarni tashkil qildi (so’m hisobda):

Mehyordagi

Asosiy material ish 100000 xaqi va ijtimoiy sug’urta 160000 ajratmasi. Umumishlab

chiqarish xarajatlari
Mehyordan chetga Jami ^chiqi 3000 97000
[phone] 313600

Umumiy so’mma 573800

Xaqiqiy xarajatlar so’mmasi hisobot oyi oxirida maxsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishda tovar maxsuloti bilan tugallanmagan ishlab chiqarish o’rtasida taqsimlanadi.
Bu taqsimlash quyidagicha amalga oshiriladi (so’m hisobida):

Xaqiqiy Jumladan, tovar maxsulotiga ^xarajatlar Mehyordagi xarajat
Bitga Hamma Mehyordan maxsulotga maxsulotga ch_etga qili_sh
Tugallan-magan ishlab chiqarish

Xom ashe va 970 5000 asosiy 00
materiallar

Ish xaqi va 163 8000 ijtimoiy 200
sug’urta ajratmilari
90 000 3000 10 000

144000 [phone]

Umumis 313 16000 288 000 6400 32000 hlab chiqarish 600

xarajatlari

Jami 573800 29000 522000 6200 58000

Bir dona maxsulotning xaqiqiy tannarxi quyidagicha aniqlanadi (so’m hisobida);

Bitta vahsulotga
to’g’ri keladigan
xarajat meyori

Meyordan chetga chiqish

Xom ashyo va 5000 3000 16666 483334 asosiy materiallar

Ish xaqi va ijtimoiy 8000 +3200 + 177 77 817777 sug’urta ajratmalari

Umum ishlab chiqarish 16000 6400 35555 1564445 xarajatlari

Jami 29000 6200 344, 44 2865556
Hisobot oyi davomida xarakatdagi material va mexnat normativlarida o’zgarish sodir bo’lgan bo’lsa, maxsulotning xaqiqiy tannarxini aniqlashda mehyordagi o’zgarish ham hisobga olinadi. SHunday qilib, ishlab chiqarish xarajatlarini xisobga olish va maxsulot tannarxini kalkulyatsiyalashning normativ usulida mehyordan chetga chikish hisobot oyi davomida hisobga olinadi. Bu esa ishlab chiqarishda yo’l quyilgan ortiqcha xarajatlarni o’z vaqtida aniqlash, uning kelib chiqish sabablarini taxlil qilish, o’rganish va buning oldini olish uchun tegishli chora-tadbirlar ko’rish imkoniyatini beradi. Bir so’z bilan aytganda, kalkulyatsiya qilishning normativ usuli ishlab chiqarish xarajatlari ustidan nazorat olib borish, korxona ichki ishlab chiqarish rezervlarini aniqlash, ularni ishga solish imkoniyatini beradi. SHu jixatdan bu usul boshqa usullardan ancha ustun turadi va uni to’g’ri qullash uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim:
1. Normativ kalkulyatsiyasi tuziladigan detallar, tayyor maxsulotpar nomenklaturasini korxona miqyosida ishlab chiqilish.
2. Asosiy ishlab chiqarish xarajatlari (xom ashyo, asosiy va yordamchi material, ish xaqi) normativini ishlab chiqish.
3. Xarakatdagi normativlar o’zgarishini o’z vaqtida rasmiylashtirish va hisobga olish. Kalkulyatsiyalashning boshqa usullari kabi bu usulda ham korxonada omborlar ishini to’g’ri tashkil
qilish, ularni zarur asbob-uskunalar bilan tahminlash, moddiy boyliklarni ishlab chiqarishga sarflash buyicha dastlabki hujjatlarni to’g’ri va o’z vaqtida tuzish ustida nazorat olib borish, hisob ishlarini bajarishda hisoblash mashinalaridan keng foydalanish muxim ahamiyatga ega.

Tayanch iboralar.

Maxsulot tannarxi, maxsulot ishlab chiqarish tannarxi tannarxi, davr xarajatlari, bevosita xarajatlar, bilvosita, kalkulyatsiya obg’ekti, ishlab chiqarish chiqindilari, umumishlab chiqarish xarajatlari, ishlab chiqarishdagi brak, yalpi maxsulat, tovar maxsulot, tugallanmagan ishlab chiqarish, buyurtmali usul, bo’limli usul, normativ usul, mehyordan chetga chiqilish.