1. Metallorganik birikmalarning kimyoviy xossalari. Kross-birikish reaksiyalari. Qo'shimcha reaksiyalar

2.Kross-birikish reaksiyalari. Qo'shimcha reaksiyalar.

Kross-birikish reaksiyalari – bu turli organik birikmalarida bo’lgan uglerod atomlarini o’zaro yangi C-C bog’i hosil bo’lishi bilan boradigan kimyoviy reaksiyalardir. Bunday reaksiyalarga A.Suzuki (1979 y), Dj.K.Stille (1977 y), Sonogashira (1975 y), R.Xek (1968 y) va boshqalar kiradi.

• Sonogashira reaksiyasi:

R-X + H-C C-R´ R-C C-R´ + HX,

Katalizator sifatida ((C6H5)3P)2PdCl2, CuJ va (C2H5)3N lar ishlatiladi.

b) Dj.K.Stille reaksiyasi:

R-Sn(R)3 +R´-X R-R´ + X-Sn(R)3

Katalizator sifatida Pd ninig turli komplekslari ishlatiladi.

c) A.Suzuki reaksiyasi:

R1-BY2 +R2-X R1-R2 +BY2X

Bu reaksiyada ham katalizator sifatida Pd ninig turli komplekslari va asoslar ishlatiladi.

d) R.Xek reaksiyasi:

CH2=CHR1 + (Ar)R2-X (Ar)R2-CH2=CHR1 (trans) +H-X

Bundan tashqari juda ko’plab kross-birikish reaksiyalari mavjud.

Ushbu reaksiyalar uchun 2010 yilda Richard Xek (AQSh), Eyiti Nagisi (Negishi) va Akira Suzikilar (Yaponiya) Nobel mukofotiga sazovor bo’lganlar.

3.Metallorganik birikmalar (MOB) asosida organik moddalar sintezi.

• Iotsich reativini sintezi:

H-C C-H +2CH3MgI IMg-C C-MgI +2CH4

Erituvchi sifatida DEE ishlatiladi.

Agar erituvchi sifatida TGF ishlatilsa bitta vodorod atomi almashadi:

H-C= C-H +CH3MgI H-C= C-MgI +CH4

b) Malon kislotasini sintezi:

XMg-CH2-MgX + CO2 XMgOOC-CH2-COOMgX

HOOC-CH2-COOH + 2MgX2

c) Izobutilen sintezi:

XMg-CH2-MgX+H3C-CO-CH3 XMg-CH2-COMgX(CH3)2

(CH3)C=CH2 + XMg-O-MgX

+2HX

+2HX

d) Alkanlar sintezi:

CH3-MgI +CH3I = CH3-CH3 + MgI2

CH3-MgI+CH3-CH(I)-(CH2)5-CH3 = CH3-CH(CH3)-(CH2)5-CH3 +MgI2

e) Iodalkan va iodarenlar sintezi:

C3H7-MgBr +I2(efir) = C3H7-I +MgBrI

(CH3)3-CH2-MgCl + I2(efir)= (CH3)3-CH2-I +MgClI

C6H5MgBr+I2(efir) = C6H5I+MgBrI

j) Spirtlar sintezi:

Metallorganik birikmalar aldegid va ketonlarga oson birikib, hosil qilgan mahsulotlarining suv bilan reaksiyasidan birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlar olinadi:

Umuman olganda MOB lar yordamida juda ko’plab moddalarni sintez qilish mumkin. Ulardan ko’pchligini yuqorida keltirilgan kimyoviy xossalarida ham ko’rdik.

Metallorganik birikmalar organik organik kimyoda juda keng qo’llaniladi:

• Litiy-va magniyorganik birikmalar kuchli asos sifatida yoki nukleofil alkillash yoki arillashda reagent sifatida ishlatiladi.
• MOB lar katalizator sifatida (Sigler-Natta katalizatori tarkibida (C2H5)3Al bo’ladi.
• MOB lar bir qator elektronika buyumlarini ishlab chiqarishda qo’llaniladi. Yuqori toza MOB lar lazerlar, fotoelementlar, yorug’likdiodlari va uyali telefonlar ishlab chiqarishda qo’llaniladi.