1-modul. Fanning rivojlanish tarixi. Elektr yuritmaning mexanikasi, elektr yuritma tarkibidagi motorlarning tavsifi va elektr mexanik xususiyatlari. Maʻruza №1

Bir va ko‘p massali elektr mexanik tizimlar. 
Elektr yuritmalarning xaqiqiy kinematik sxemalari, ralarida tirqishlari bor bo„lishi mumkin egiluvchan 
elementlarga ega bo„ladi. Misol uchun, 2.5-rasmda egiluvchan element yuk ilinadigan tros-po„lat arqondir. 
Egiluvchan elementlarga, katta uzunlikda bo„lgan birlashtiruvchi vallarni xam kiritish zarur. 
Д
Reduktor 
B
G
M
2
ω
2
M
1
ω
1
Mω
2
1
η
1
η
b
η
2
Д
KIМ
D-dvigatel
KIM-Keltirilgan ishchi mexanizm

---

Ushbu sxemada (irqishlar ulovchi M1 va M2 muftalar, shuningdek shesternali ilashma va podshipniklarda bor 
bo„lishi mumkin. 
Egiluvchan elementlar va tirqishlarning mavjudligi, EYU mexanik qismining xisoblash sxemasini 
murakkablashtiradi va uni ko„p massali sxemaga aylantiradi. Agar, faqat bir elementning egiluvchanligi xisobga 
olinib, tirqishlar inobatga olinmasa, u xolda keltirish operatsiyalarini bajarish, EYU mexanik qismini 2.5-rasmda
ko„rsatilgan ikki massali xisoblash tizimi sifatida berish imkonini yaratadi. 
Ushbu sxemada, s bikrlik koeffitsientli 2 egiluvchan element, inersiya momentlari J
1
va  J
2
bo„lgan ikkita 1 va 3 
massani birlashtiradi. Birinchi massa 

1
tezlik bilan aylanadi va u dvigatelni xarakatlanuvchi qismining, 
shuningdek u bilan mustaxkam bolangan kinematik sxema elementlarining massalarini o„z ichiga oladi, ikkinchi 
massa esa 

2
tezlik bilan aylanib, o„z ichiga ijro organi xamda u bilan mustaxkam bolangan elementlarning 
massalarini oladi. Birinchi massaga dvigatel momenti M va egiluvchan moment M
e
, ikkinchiga esa egiluvchan 
moment M
e
va yuklama momenti M
s
qo„yilgan. Ikki massali tizimning xarakati, quyidagi tenglamalar to„plami 
bilan ifodalanadi: 
M - M
e 
= J
1 
d

1
/dt; 
 
 M
e
 - M
s
 = J
2 
d

2
/dt ; M
e
=s (

1
- 

2
), 
bunda 

1
, 

2
– birinchi va ikkinchi massalarning mos ravishda buralish 
burchaklari. 
Tenglamalarga kiruvchi s bikrlik koeffitsienti egiluvchan elementning 
materiali va geometrik o„lchovlari bilan aniqlanadi.Bikrlik koeffitsientini 
dvigatel vali-ga keltirish quyidagi ifodalar orqali amalga oshiriladi 
c = c
1 

2
; c = c
2 
/ i
2
, 
bunda s
1
va s
2
- mos ravishda, egiluvchan o„q (N/m) va egiluvchan valning 
(Nm) bikrlik koeffitsentlari. 
Bikrlik koeffitsientlari s
1
, s
2
, s
3
,
. . . bo„lgan bir nechta egiluvchan elementlar parallel ulanganda, ekvivalent 
bikrlik s
ekv
quyidagicha aniqlanadi: 
s
 ekv
 = s
1
+ s
2 
+ s
3 
+ . . . 
ular ketma-ket ulanganda esa: 1/s
ekv
= 1/s
1
+ 1/s
2 
+ 1/s
3 
+ . . . 
Ikki yoki undan ortiq egiluvchan elementlarning egiluvchanligi xisobga olinganda, xisoblash sxemasi mos 
ravishda uch massali, to„rt massali va x.k. bo„ladi. Ko„p massali xisoblash tizimlari, EYU kinematik sxemalaridagi 
tirqishlar eotiborga olingan xolatlarda „am xosil bo„ladi. Tirqishlarni keltirish quyidagi qoidalar bo„yicha amalga
oshiriladi: 
- aylanma xarakatdagi va 

1
(rad) burchak tirqishi bo„lgan element uchun, tirqishning keltirilgan qiymati

=

1
i, 
rad;
- ilgarilama xarakatdagi va 

2
(m) chiziqli tirqish bo„lgan element uchun, tirqishning keltirilgan qiymati

=

2 
/

, rad; 
Ko„p massali tizimlarning xarakati murakkab va xilma-xil bo„ladi, shuning uchun ularning taxlili ko„p xollarda 
xisoblash texnikasini qo„llashni talab qiladi.