1-modul. Fanning rivojlanish tarixi. Elektr yuritmaning mexanikasi, elektr yuritma tarkibidagi motorlarning tavsifi va elektr mexanik xususiyatlari. Maʻruza №1

Mexanizmlarni andozaviy kinematic sxemalari. 
Xar bir mexanizda bosh vayordamchi xarakatlar mavjud boʻladi. Bosh xarakat yana ishchi xarakat ham deb 
yuritiladi. Masalan metallarga ishlov berish dastgohlarida bosh xarakat boʻlib shpindelni xarakati hisoblansa, 
koʻprikli kranlarda yuk koʻtarish mexanizmining xarakati hisoblanadi. Yordamchi xarakatlar kesuvchi asbobni 
metalga nibatan xarakati yoki metallni krsuvchi asbobga nisbtan xarakati hisoblanadi. Mexanizmlarda 
dvigateldan ishchi organiga xarakat kinematik zanjirlar orqali uzatiladi. Bu zanjirlarni oʻzaro bogʻlanishini va 
xususiyatlarini kinematik sxemalardan aniqlash mumkin. Mexanizmlarda asosiy harakatdan tashqari yordamchi 
harkatlar ham mavjud boʻladi. Ular asosiy ishni bajarmaydi, lekin kesuvchi asbobni materialga yaqinlashtirish yoki 
uzoqlashtirish, ishlov berish jarayoida oʻlchamlardi nazorat qilish, moylash, sovutish va h.q. vazifalarni bajaradi.

---

2.3-rasm: Yuk koʻtarish mexanizmining kinematik sxemasi: D- dvigatel, B- baraban, G- yuk 
Yuk koʻtarish mexanizmining kinematik sxemasida D-dvigatel reduktor orqali B- barabanni aylantiradi. Yuk G 
barabanni aylanish yoʻnalishiga qarab yuqoriga koʻtarilishi yoki pastga tushishi mumkun. Bu kinematik sxemada 
aylanma harakat toʻgʻri chiziqli harakatga oʻzgarmoqda. Bundan tashqari dvigatelni foydali ish koeffitsenti ham 
reduktorda va barabanda oʻzgaradi. 
Hisoblarda elektr yuritmani real kinematik sxemasi kelirilgan sxemaga oʻzgartiriladi (3.2- rasm)
2.4 – rasm: Keltirilgan kinematic sxema. 
Bu sxemada dvigatel valiga kelirilgan moment quyidagicha aniqlnadi M=M
2
/(i η) 
Bu yerda, i = i
1
i
2
=ω/ω
2 
va η = η
1
η
2 
Yukni koʻtarish uchun kerak boʻladigon quvvat va moment quyidagicha hisoblanadi 
P
2
= M
2
ω
2 
= Gv/η
b; 
M
2
= Gv/(ω
2
η
b
) 
Yukni tushirishdagi keltirilgan quvvat va moment quyidagicha aniqanadi
P
t
= M
t2
ω
2
η; M
t
= M
t2
(ω
2
/ω) η
2
= (M
t2
/i) η
2
Bunda , M
t2
= M
2
η
b
2
Keltirilgan nertsiya momenti J
k
= m(v
2
/ω
2
) 
Bu yerda, m- yukning massasi (kg); v- yuk harakatining chiziqli tezligi (m/sek); ω- dvigatelni burchak tezligi 
(rad/sek); J
k
- keltirilgan nertsiya moment (kg∙m
2
).