2. Kichaytirish ma’nosini ifodalovchi sifatlar belgining to‘la emasligini bildiradi.
Q / K Ms: - qay/qey: qozoq tilida sirqay (ko‘kishroq)
- qыl /kil, g‘ыl / gil: qirg‘: qizg‘il, qoz: bozg‘il, - qыlt/kilt: qoz: qizg‘ыlt, turkman gыzgilt, qirg’: sargыlt, tat: yo’shkilt – qыltыm, o‘zb: ko‘kimtil – qыch / kich kam uchraydi. Qirg‘: sarg‘ыch, qoz: sarg‘ish, o‘zb: sarg‘ish v.b
L –ыl / il qadim turkiy tilda qo‘llanilgan .
Ms: yashыl, qыzыl turkiy tillarda juda keng qo‘llanadi. Lekin “qizil” so‘zidagi –ыl hozirda o‘zining dastlabki ma’nosini yo‘qotgan. Bu qo‘shimcha hozirgi turkiy tillarda kam qo‘llaniladi.
Ms: oltoy tili kөch+ul (siniy), no’g‘oy tilida- sarg‘ыl, alt qыzыltыm, qozoq akiltim, qaraltim, qirg‘: qaralchim, sarыlchыm, tatar: kukiщim.
M – mq, mlq, msq, mtq, msh, mtrq.
O‘zb. achimsiq, tat. jilimsa (issiq iliq), turk. ma:vimsi ,o‘zb. sarg‘ыmtir, turk sarыmtыrak, achыmtыrak, turkm. ag‘ыmtыl, azerb. Bozumtul, qozoq tilida – (a) ң qo‘shimcha ham belgining ozligini ifodalaydi. Ms: qartaң, qart-qari bu o‘zbek tilida ham uchraydi. Ms: qartayib qoldi. Qoz .yazaң (ploskavatiy) yazq (ploskiy).
R – (a) rak (i) rak turk. ajirak, gagauz t. dararak, no‘g‘oy t. ag‘rok.
S – sg‘, sl, smq, sml, smn –su tat koksu, alsu (razavatoy) bu qadimgi shakl koksil, qыzыlsыmaq (qirg‘), buyuksыmal (oltoy) sarig‘sыman.
Ch – chq, chl, chlrq, chlt darja (turk uzkovatiy) aqsha (qoz, oq) uzunsha (tat, uzun) sarg‘ich (o‘zb), guzeljik, yuksejik, buyujek (turk), akchыl, go’kchul, (turk), aqshil, kokshilt (qoz.)
Sh – ыsh / ish o‘zb. oqish, ko’kish; qirg‘. ko’gush; mыn / shыn- azerb garashыn, ko’kshin (q.turk). sifatning ozaytirma darajasini(ifodalovchi) yoki kuchraytirish ma’nosini ifodalovchi affikslarning kelib chiqishi hali ham tarixiy muammodir. Deyarli har bir affiks o‘zining murakkab tuzilishga ega.
Ayrim turkiy tillarda o‘xshashlik ifodalovchi sifatlar mavjud bo‘lib, dastlabki ozaytirma ma’nodan yuzaga kelgan.
Ms: turk yerkeksi (mujestvennыy) yeshilsi (zelenovatыy), begsig‘ (knyajeskiy), maymunsu, qulasыg‘, tuva demirzig‘
3. Prilagatelnыe oznachayuщie slonnost k chemu – libo .
Do'stlaringiz bilan baham: |
