1 Musiqiy tizim elementlari. Nota yozuvi elementlari. Nota cho‘zimlari va ularni uzaytiruvchi qo‘shimcha belgilar. Kalitlar Nazorat savollari va topshiriqlar

---

1 
1- 
Musiqiy 
tizim elementlari. Nota yozuvi elementlari. Nota 
cho‘zimlari va ularni uzaytiruvchi qo‘shimcha belgilar. Kalitlar 
Nazorat savollari va topshiriqlar: 
1. 
Nota yozuvi elementlarini ta‗riflab bering. 
2. 
Har xil cho‘zimlardagi nota yozing. 
3. 
Cho‘zim uzaytiruvchi belgilarni qo‘llab nota va pauzalarni yozing. 
4. 
Kalit nima qanday turlari bor 
5. 
Kichik oktava notalarini barcha kalitda yozing 
Musiqiy tizim balandlik bo‘yicha muayan o‘zaro munosabatlarda bo‘lgan 
tovushlar qatoridan iborat. Tovushlarning balandligi bo‘yicha yuqorilama yoki 
pastlama tartibda kеtma-kеt joylashuvi musikiy tizim tovushqatori deyiladi. 
Tovushqatorning har bir tovushiga esa uning pog‘onasi aytiladi. (Pog‘onaning 
tartib raqami rim raqami bilan ifodalanadi). 
Musiqiy tizim tovushqatorining pog‘onalari asosiy va hosila pog‘onalarga 
ajraladi. Asosiy pog‘onalar yеttita bo‘lib, mustaqil nom va lotincha alifboning 
harfiga egadir. Asosiy pog‘onalarning nomlari butun tovushqatorning barcha 
asosiy pog‘onalarini qamrab olish uchun davriy tariqada takrorlanadi. Bunday 
holat har sakkizinchi tovush asosiy tonning birinchi obertoni bo‘lib chiqishiga 
bog‘liq. Birinchi oberton balandligi (tebranish tezligi) asosiy ton balandligidan ikki 
marta yuqori bo‘lib, sadolanishda u bilan uyg‘unlashib ketadi. (Jadvalda asosiy 
pog‘onalar qatorini Do tovushdan boshlab aytish odatlanganligi sababli unga I 
raqam berildi). 
Pog‘onaning nomi do re mi fa sol lya si do re mi fa sol lya si 
Harfiy bеlgisi 
C D E F G A 
H C 
D E F G A 
H 
Raqami 
I 
II II IV V 
VI VII I II II IV V 
VI VII 
Bir hil pog‘onalar orasiga oktava deyiladi. Hamma yettita asosiy pog‘onalarni 
o‘z ichiga oladigan tovushqatorning qismi ham oktava deyiladi. Shunday qilib, 
butun musiqiy tovushqator yettita to‘liq va ikkita to‘liqsiz oktavadan iborat. 
To‘liq oktavalar – kontroktava, katta oktava, kichik oktava, birinchi oktava, 
ikkinchi oktava, uchinchi oktava, turtinchi oktava; to‘liqsiz oktava – 
subkontroktava (uchta tovushdan iborat) va bеshinchi oktava (bitta tovushdan 
iborat). 
Musiqiy tovushqatorning hamma 88 ta tovushi fortеpiano yoki royal 
klaviaturasi
8
da mujassamlangan. Ular oq (52 ta asosiy pog‘ona) va qora (36 ta 
hosila pog‘ona) klavishlarga ajratilgan.