1. Narxning iqtisodiy mohiyati va turlari. Korxonaning narx siyosati va shakllanish strategiyasi. Tarmoqda narxning shakllanishi

4. Narxni aniqlash usullari.

Asosiy narxlarni hisoblash alohida yoki turli xil kombinasiyalarda belgilanishi mumkin. Narx belgilashning quyidagi asosiy usullar mavjud:

To‘liq xarajatlar usuli. Daromad stavkasiga mos keladigan xarajatlarning to‘liq miqdoriga qo‘shiladi . Agar ishlab chiqarish tannarxi olinadigan bo‘lsa, daromad barcha xarajatlarini qoplab, foyda olish lozim. Har qanday xarajat qo‘shimcha ravishda xaridorga yetkazib berish xarajatlarini ham o‘z ichiga oladi. Shuningdek, bojxona to‘lovlari va bilvosita soliqlarni ham o‘z ichiga oladi. Ushbu usulda aniq bozorga olib chiqilgan tovar narxlari va an'anaviy tovarlar narxlari, ijara haqi hamda yangi ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning narxlarini hisobga olinadi.
Ishlab chiqarish xarajatlari usuli. Ushbu usul xom ashyo, yarim tayyor mahsulotlar va materiallarga sarf-xarajatlar hisobga olinadi. Bu usuldan uzoq muddatli istiqbolni belgilashda qo‘llanilmaydi. Bu usul to‘liq xarajat usulini to‘ldirishi mumkin. Bu usul aniq holatlarda va quyidagi sharoitlarda qo‘llaniladi:

• 
  Ishlab chiqarish hajmni oshirish orqali foyda massasini ko‘paytirishda;
  
• 
  raqobatni davom yettirish yoki rad yetishda;
  
• 
  tovar assortimenti siyosatini o‘zgartirganda va belgilashda tejamkor mahsulot ishlab chiqarishda;
  
• 
  bir martalik (individual, ommaviy bo‘lmagan) buyurtmalar uchun.
  

Chekli xarajatlar usuli, unga ko‘ra boshiga o‘zgaruvchan xarajatlarning ko‘payishiga asoslanadi. Bunda korxonada ishlab chiqarilgan tovar birligi sarflangan xarajat yetarli foydani keltiradi. Bu usul narx belgilash uchun ko‘proq imkoniyatlar yaratadi. Bunda maksimal foyda olinsa, doimiy xarajatlarni ham to‘liq qamrab oladi.
Investisiyalarni qaytarish usuli. Bu usul quyidagilarga asoslanadi:
- Investion loyiha hech bo‘lmaganda rentabellikni ta'minlash va kredit foizlarini hisobga olishda;
- ishlab chiqarish va sotish uchun to‘lov moliyaviy manbalar va talab qiladigan mahsulotlarning keng assortimenti uchun sarflangan o‘zgaruvchan xarajatlarni hisobga olishda.
- o‘z bozoriga ega bo‘lgan korxona mahsulotlariga narxni belgilash va yangi mahsulotlar ishlab chiqarish miqdori to‘g‘risida qaror qabul qilishda qo‘llaniladi.
Baho belgilash bozordagi raqobatga bog‘liq. Raqobat bо‘yicha bozorning tо‘rt turi mavjud: erkin raqobat bozori; monopolistik raqobat bozori; oligopolistik raqobat bozori; sof monopoliya bozori.
Erkin raqobat bozorining uch sharti bor:

• 
  kо‘p korxonalar mavjud;
  
• 
  tovar ham kо‘p;
  
• 
  baholar erkin.
  

Monopolistik raqobatda baho siyosatining quyidagicha aniqlanadi:

• 
  Bunda quyidagicha baho belgilanadi:
  
• 
  baho, franko;
  
• 
  yagona bahoni qо‘llash;
  
• 
  zonal baholar;
  
• 
  о‘rinbosar tovarlar bahosi.