1. Neft haqqinda da’slepki ashiliwlar. O’zbekstan Respublikasinda neft sanaati rawajlaniwi

Neftten alinatug’in o’nimler

REJE:

1.Neftten alinatug’in o’nimler ha’m olar haqqinda tu’sinik.

2.Eń keń tarqalǵan tuwındılar

3.Neftten alinatug’in hár qıylı janar may túrleri

Neft qara altın dep biykarǵa aytılmaǵan, sebebi óndiriste hám kúndelik turmısda ajıralmaytuǵın bolǵan bul kem ushraytuǵın mineraldan júdá kóp muǵdardaǵı kompozitsiyalar jaratılǵan.

Neftdan ne tayarlanadı, degen sorawǵa juwap bergende, birinshi náwbette, neftni qayta islew jolı menen alınatuǵın ónimlerdi názerde qamtımız, sebebi házirgi waqıtta ol shiyki zat formasında derlik qollanilmaydi. Neftni qayta islewden qanday ónimler alınadı?
Neft ónimleri Olar neftni qayta islew zavodlarında qayta islengende uglevodorodlardan alınatuǵın ónimler bolıp tabıladı. Ádetde taza ximiyalıq birikpeler bolǵan neft-ximiya ónimlerinen ayrıqsha bolıp esaplanıw, neft tuwındıları quramalı birikpeler bolıp tabıladı.
Talap hám qayta islew zavodına qaray, hár qıylı ónimler islep shıǵarılıwı múmkin. Ónimlerdiń kópshiligi " transport janar maysi" retinde isletiledi, benzinnen tartıp mazutgacha (mazut).
Bul janar maylar quramına benzin, dizel janar maysı, turbinali janar may yamasa qizdırıw mayların alıw ushın aralastırıladı yamasa qosılıwı múmkin. Eń salmaqli bólimlerden asfalt, smola, kerosin, maylaw materialları hám basqa salmaqli maylardı islep shıǵarıw ushın paydalanıw múmkin.
Qayta islew zavodları, sonıń menen birge, basqa ximiyalıq elementlardı islep shıǵaradı, olar da adamlar tárepinen isletiletuǵın plastmassa hám basqa materiallardı tayarlaw ushın isletiledi. Mısalı, neft koksining kommerciyalashtirilganligi.
Íssılıq hám elektr energiyası hám asfalt ushın janar may mayları eń keń tarqalǵan tuwındılar bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, ol adamlardıń kúndelik turmısında paydalanatuǵın sintetik materiallar, plastmassa hám ximiyalıq elementlardı tayarlaw ushın sheki onim retinde isletiledi.
Neftti qayta islewden alınatuǵın neft shıǵındıları yamasa ekilemshi qaptal ónimler hám taǵı basqa buyımlar tayarlaw ushın isletiledi. Maǵlıwmatlarǵa kóre, shıǵındılardan tayarlanǵan 6000 den artıq ónim bar. Eń keń tarqalǵan ónimlerge tóginler, parfyumeriya, linolyum, shıbın-shirkeyler, neft jeli, sabın, vitaminli kapsulalar hám basqalar kiredi.
42 litrlik bir bochka moyi (150 litr) shama menen 19, 4 galon benzin (75 litr) payda etedi. Qalǵanları, yaǵnıy yarımınan ko'pi, júzlegen kúndelik ónimlerdi tayarlaw ushın isletiledi. Eń keń tarqalǵanlarınan geyparaları erituvchi elementlar, sıya boyawları, mıyıq boyawları, boyaw hám boyaw elementları, qapılar, tıs pastalari, telefonlar, kameralar, plastmassalar, antiseptiklar hám juwıw quralları bolıp tabıladı.
Aldın sonı aytymizki, neftdan hár qıylı janar may túrleri islep shiǵarıladı, atap aytqanda :
 Hár túrlı túrdegi benzin.
 Dizel janar maysı.
 Raketa hám aviatsiya janar maysı.
 Janar may moyi.
 Kerosin.
 Kola.
 Suyultirilgan gaz.
Ádetde isletiletuǵın neft ónimleri
1- asfalt
Bul jabısatuǵın, qara hám jabısatuǵın suyıqlıq bolıp tabıladı. Bul yog'ning bólekan qattı forması. Ol tiykarınan jol qurılısında qollanıladı.
Bunnan tısqarı, geyde tóbeni suw ótpkezbeytuǵın orınlarda isletiledi. Bul demde dúzetiliwi múmkin bolǵan kúshli element bolǵanı ushın, ol dúnyadaǵı aerodromlarda keń qollanıladı.

Asfalt ushın basqa paydalanıwǵa úshek jabıw, matoning gidroizolyatsiyasi hám sharba buyımlarına búrkiw kiredi. Bunnan tısqarı, birpara kompaniyalardıń boyawları hám sıyalarında suwǵa shıdamlılıǵın asırıw, sıyanıń turaqlılıǵın asırıw hám reńni geweklew qılıw ushın paydalanıladı. Asfalt geyde islep shıǵarıw processinde birpara gidroksidi batareyalardı jabıw ushın isletiledi.

2- Sintetik talshıqlar
Eń kóp ushraytuǵın sintetik talshıqlar neft tuwındılarınan alınadı. Akril, polyester, neylon hám lycra eń kóp isletilediganlar arasında.
Bul talshıqlar menen baylanıslı eń úlken máselelerden biri bul olardıń átirap -ortalıqqa uyqas kelmewi. Bul talshıqlardıń bólekleri kóbinese átirap -ortalıqta qaladı yamasa oxir-aqıbet okeanlıqta qaladı, sol sebepli ilimpazlar neft tuwındıları ornına qayta islengen materiallardan talshıqlar soǵıwǵa urınmoqdalar.
3- Propan
Ádetde pechkalar, dvigateller hám oraylıq qizdırıw ushın janar may retinde isletiledi. Bul gazdı qayta islew hám neftni qayta islewdiń qosımsha ónimi bolıp tabıladı. Propan bioyoqilg'i retinde de islep shıǵarılıwı múmkin.
Yan ónim bolǵanlıǵı sebepli, onıń usınısın barǵan sayın artıp baratırǵan talaptı asırıw ushın ańsatǵana sazlaw múmkin emes. Arqa Amerikada ol islep shıǵarılǵanınan keyin shor boslıqlarda saqlanadı.
Portativ asxanalarda hám barbekyu torında keń qollanıladı, sebebi onı isletiw ushın tek ólshew nozuli kerek. Propan janar maysı lokomotivlari, avtobuslar, forkliftlar hám muz óndiriwshiler. Tábiy gaz trubaları bolmaǵan orınlarda bul úydiń ájayıp variantı bolıp tabıladı; Ol rezerv ısıtǵıshlar, keptirgishler hám elektr stanciyaları ańsatǵana kóshiriliwi ushın islewi ushın isletiledi.
Propan polat tsilindrlarda suyıqlıq ústinde bug 'oralig'i bolǵan suyıqlıq retinde tashiladi hám saqlanadı.