1. Oqıw materialları

Rim klubı. Joqarıda atap ótilgen kóz-qaraslardaġı túpkilikli burılıs tiykarınan Rim klubı iskerligi tásirinde júz berdi. 1968-jılı Rimde óziniń birinshi májilisine jıynalġan alımlar, filosoflar hám jámiyetlik ġayratkerlerdiń bul abıroylı xalıqaralıq shólkemi házirgi dáwirdiń eń mańızlı ulıwmainsanıy mashqalaları boyınsha bayanatlar tayarlaw hám járiyalawdı óziniń aldına wazıypa etip qoydı. Bul shólkemniń 1972-jılı járiyalanġan «Ósiw shegaraları» dep atalġan birinshi bayanatında-aq kútá úlken shaw-shuwlarġa sebep boldı, óytkeni insaniyat ózi ańlamaġan halda «poroxlı bochka ústinde otırıp, gúgirt penen oynap atırġanlıgın» kórsetip berdi. Rim klubınıń tiykarshısı hám birinshi prezidenti Aurelli Pechchei usı izertlewge jazġan sóz basında bılay dep atap ótken edi: «Endilikte ana - Jerimiz hár qanday ósiw pátlerine shıdam beriwge, insannıń hár qanday erkeliklerin kóteriwge qabiletli ekeligine salamat pikirleytuġın adamlardıń birewi de isenbeydi. Ósiw shegaraları bar ekenligi ráwshan, lekin olardıń qanday ekenligi hám qay jerde ekenligin ele anıqlaw lazım»⁴⁸.
Bul bayanat avtorları sonday anıqlawlar menen shuġıllandı. Alınġan nátiyjelerdiń qısqasha mazmunı sonnan ibarat edi, planetamız kóleminiń shegaraları sózsiz tárizde insan imkaniyatınıń shegaraların da kózde tutadı; materiallıq ósiw sheksiz dárejede dawam etiwi múmkin emes; sociallıq rawajlanıwdıń haqıyqıy shegaraları materiallıq faktorlar menen emes, al bálkim ekologiyalıq, biologiyalıq hám hátteki mádeniy faktorlar menen belgilenedi. Olar jáhán rawajlanıwınıń tiykarġı tendenciyalarınıń komp`yuter modelin dúzip, usı tendenciyalar saqlanġan halda úshinshi mıń jıllıq basında-aq insaniyat waqıyalar ústinen qadaġalawdı pútkilley joġaltıwı hám nátiyjede nabıt bolıwġa júz tutıwı múmkin, degen toqtamġa keldi. Bundan óndiristiń ósiwin toqtatıw, barġan sayın kóbeyip baratırġan xalıqtıń sanın bolsa tiyisli sociallıq siyasat járdeminde turaqlastırıw lazım, degen juwmaqqa kelindi.
Bayanat dún`yanıń kóplegen tillerine awdarıldı hám dún`ya boylap keń tarqaldı, óndiristiń ósiwin toqtatıw ideyası tárepdarları hám qarsılasları ortasında qızġın tartıs-diskussiyaġa sebep boldı. Keyninen gezektegi bayanatlar kompleksi (búgingi kúnde olar jigirmadan asıp ketti) payda boldı. Bul bayanatlar ulıwmainsanıy mashqalalardıń kóplegen aspektlerin ashıp berdi hám ularga tek ġana alımlar hám filosoflar emes, al bálkim siyasatshılar, jámiyetlik ġayratkerler, ulıwma jáhán hámjámiyeti itibarın qarattı.