1. Oqıw materialları

Globallıq ólshemleri. Ilim hám filosofiyada global mashqalalardı jáne de anıġıraq sıpatlaw ushın joqarıda atap ótilgen «geografiyalıq» ólshemnen tısqarı bul mashqalalardı basqa tárepten – olardıń sarası, hám mańızlı ózgeshelikleri kóz-qarasınan sıpatlawshı qosımsha ólshemler qollanıladı.
Birinshiden, global mashqalalar óz mánis-mazmunına kóre tek ġana ayırım adamlardıń máplerine emes, al bálkim pútkil insaniyat táġdirine tiyisli bolıp tabıladı. daxldordir.
Ekinshiden, olardı saplastırıw ushın pútkil planeta xalqı hesh bolmasa kópshilik bóleginiń kúsh-ġayratın birlestiriw hám olar tatıw, izshil is kóriwi talap etiledi.
Úshinshiden, bul mashqalalar dún`ya rawajlanıwınıń ob`ektiv faktorı esaplanadı hám hesh bir el olardı itibarġa almawı múmkin emes.
Tórtinshiden, global mashqalalardıń sheshilmegenligi keleshekte pútkil insaniyat hám onıń jasaw ortalıġı ushın salmaqlı, bálkim dúzetip bolmaytuġın aqıbetlerge alıp keliwi múmkin.
Atap ótilgen ólshemlerdan tısqarı bazıda global mashqalalardıń basqa bir qatar ózgeshelikleri de kórsetiledi. Jeke, jergilikli hám regionallıq mashqalalardan parıqlı túrde, global mashqalalar salıstırmalı túrde turġunıraq. Olar globallıqtıń joqarıda sanap ótilgen barlıq ólshemlerine sáykes keliwden aldın áste-aqırın hám uzaq qáliplesedi, sheshiliwine qarap bolsa (teoriyalıq aspektten) tómenirek dárejege túsip, dún`ya kóleminde óz áhmiyetin joġaltıwı múmkin. Biraq tendenciyalardı keri baġdarda ózgertiw keminde pútkil jáhán hámjámiyetiniń izshil háreketlerin talap etiwshi kútá awır is bolıp, ele buġan erisilgeni joq. Global mashqalalardıń orın alıwınıń salıstırmalı qısqa tariyxına tek ġana olardıń tómenirek dárejege túsiwi emes, al bálkim páseyiw jaġdayları da málim emesliginiń sebebi áne usında bolıp tabıladı.
Global mashqalalardıń taġı bir mańızlı ózgesheligi – olardıń barlıġınıń bir-birine sonshelli dárejede baylanıslıġı bolıp, olardıń birewin sheshiw hesh bolmasa oġan basqa mashqalalardıń tásirin esapqa alıwdı kózde tutadı.
5. Global mashqalalar klassifikaciyası
Global mashqalalardıń keltirilgan ólshemleri hám ózine tán ózgeshelikleri tiykarınan usı tarawdaġı kópshilik izertlewshilerdiń kóz-qaraslarin sáwlelendiredi hám global mashqalalardı basqa barlıq mashqalalardan parıqlap, anıq aytıw imkaniyatın beredi. Bunda anaw yaki mınaw mashqalanıń keskinlik hám mańızlılıq dárejesini belgilew, onıń basqa mashqalalar menen óz-ara qatnasın anıqlaw ushın ádette hár qıylı klassifikaciyalawlar ámelge asırıladı, olar óz aldına toparlarġa ajıratıladı.
Klassifikaciyalaw birden-bir maqset esaplanbaydı, al bálkim házirgi dáwirdiń kútá keskin qarama-qarsılıqların kompleksli úyreniwdiń mańızlı elementi sıpatında ámel qıladı hám usı mashqalalardı olardıń óz-ara baylanısı hám birin-biri talap etiwi kóz-qarasınan úyreniw imkaniyatın beredi. Ol mańızlı baylanıslardı parıqlaw, ústinliklerdi hám ob`ektiv orın alġan global mashqalalardıń keskinlesiw dárejesin anıqlaw imkaniyatın beredi. Bunnan tısqarı, klassifikaciyalaw global mashqalalardıń sistemalı óz-ara baylanısın jáne de tereńirek túsiniwge kómeklesedi hám ámeliy qararlar qabıl qılıw izbe-izligin belgilewge járdem beredi.
Izshil hám anıq ámelge asırılġan klassifikaciyalaw biliwdiń usı tarawındaġı aldıńġı izetlewlerdi belgili dárejede esap-kitap qıladı hám áyne waqıtda bunday izetlewlerdiń rawajlanıwında jańa basqısh boaslanġanlıġın atap kórsetedi.
Házirgi zamanda global mashqalalardı klassifikaciyalawġa bolġan hár qıylı jantasıwlar arasında ásirese keń tán alınġan klassifikaciyaġa muwapıq global mashqalalardıń barlıġı olardıń keskinlik dárejesi hám sheshiminiń áhmiyetine sonday-aq real turmısta olardıń ortasında qanday sebeplik baylanıslar orın alġanına qarap úsh úlken toparġa ajratıladı.