1. O’zbekiston madaniyati va san’ati tarixi fani predmeti O’zbekiston madaniyati va san’ati tarixini jahon madaniyati va san’ati tarixida tutgan o’rni

Al-Ma’mun. “Bayt ul-Hikma” akademiyasida faoliyat yurutgan hamyurtlarimiz.
Kamdan- kam hukmdor al-Ma’munchalik davlatining eng gullab yashnagan chog’larida tahtga chiqqan. Bu davrda qudratli imperiyaning etaklari Hindistongacha yetib borardi. G’arbda esa Afrika sohillari bo’ylab Jabali –Toriqqacha cho’zilgandi.O’rta yer dengizida ham uning baquvvat floti hukmronlik qilardi. Bu yangi dunyoning poytaxti Bog’dod bo’lib, uning farmoishlari va buyuruqlari imperiyaning eng olis, eng ovloq hududlarida ham so’zsiz bajarilardi. Basra, Nishopur va Kufalar islomni qabul qilgan Osiyo mamlakatlari vakilllarini o’z maktablarida o’qitib, chiqtirib berardi. Damashq esa hashamatga berilgan jamiki badnafslarga qimmatbaho matolar yetkazib berishga qurbi yetar va butun Ovro’pani po’lat shamshirlar bilan ta’minlashi mumkin edi. Shuning uchun arablar Muhammad alayhissalom aytgan jannatni yer yuzida barpo etishni o’ylab boshlagan edi. Ular suv quvurlari barpo etdilar, ajoyib qasrlar qurdilar keti-oxiri ko’rinmaydigan bepayon xurmozorlar o’stirdilar. Bu ulug’ imperiya tengi yo’q Horun ar-Rashidning say-harakatlari yanada mustahkamlangan edi. U nafaqat faylasuf hukmdor, nafaqat iqtidorli siyosatchi, nafaqat sarkarda va nafaqat diniy baland ijodkor halifa edi. Horun ar-Rashid o’zining har yerda hozirligi bilan amaldorlarning yuragiga hadik solib qo’ygan edi va shuning uchun uning farmoishlari so’zsiz bajarilar, davlatning ma’muriy hayotining oqimi tezlashar edi. Odatda har qaysi ozi mustabid va hokimi mutlaq bo’lishga intiladigan mahalliy hokimlar va amirlar ziyraklik bilan hamma narsani ko’rsatadigan, kiyimini o’zgartirib olib, mammlakat kezadigan halifadan qo’rqishardi va shu sababdan Horun ar-Rashidning hukmdorligi qonunlarsiz ham qatiy va muayyan tarzda amalga oshardi. Al-Ma’mun taxtga chiqqanda davlatning axvoli ana shunday edi. Vizantiya Al-Ma’munni qalblarga harorat baxsh etuvchi ilmlarning sahiy homiysi deb ataydi. Tarix Al-Ma’munni nomini insoniyatning saxovatli, oliyjanob siymolari qatoriga qo’yadi. U siyosiy davlatni sanatlar davlatiga aylantirishni niyat qilgan hukmdor edi, bardoshli va sabr-toqatli, har narsani chidam bilan uzoq o’rganish qobiliyatiga ega edi. U ilm-fanga tubsiz sadoqat bilan berilgandi. Al-Ma’mun bor imkoniyatlarini ishga solib shu paytga qadar arablarga yod bo’lgan Yunon dunyosini o’z davlatiga olib kirishiga urundi. Bog’dod o’sha paytdagi yetuk olimlarning hammasiga do’stona quchoqlarini ochdi. Qanday unvon egasi ekanidan qa’tiy nazar, qaysi dinga mansubligiga qaramay har qancha ziddiyatli qarashlarga ega bo’lmasin har bir odam uchun xalifaning mehr muruvati keng ochiq edi.
Al-Ma’munning bu say- harakatlari orqali Farg’oniy va Xorazmiylar “Bayt ul-Hikma” akademiyasida juda ko’plab ilmiy tadqiqotlarni olib bordilar. Ko’plab asarlar yozdilar. Bu asarlar esa G’arb Universitetlarida algebra, astranomiya kabi fanlardan o’quv qo’llanma sifatida ham foydalanildi va bu asarlarni tadqiq etish orqali ko’plab ilmiy tadqiqotlar olib borildi. Al-Ma’mun bu darajadagi ishlari bilan Sharq ilm fan taraqqiyotiga tamal toshini qo’ydi desak hyech mubolag’a qilmagan bo’lamiz.