1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. 
Bo‘riboy Ahmedov “Amir Temurni yod etib” 
2. 
Marsel Brion “Menkim, sohibqiron – jahongir Temur” 

---

-49- 
3. 
Salohiddin Toshkandiy “Temurnoma” 
4. 
Temur tuzuklari. 
 
Baxromova Gulnoz Avezmurodovna 
Olot tuman Xalq ta’lim bo‘limi ijtimoiy fanlar metodisti 
AMIR TEMUR – ADOLAT VA G‘URUR TIMSOLI 
Annotatsiya: Ushbu maqolada Amir Temurni tarix zarvaraqlarida bitilgan 
barcha ishlari, xalqi va vatani yo‘lidagi jonbozligi yoritib berishga harakat qilingan. 
Bugungi kunda bu shaxs timsoli o‘sib kelayotgan yosh avlodga har tomonlama 
namuna ekanligiga shubha yo‘q. Ta’lim sohasida har bir fikr-mulohazalari asosiy 
qo‘llamna qilinib tarbiya darsliklari qo‘llanmasiga aylanishi zarur. Ushbu muammoni 
kelajakda artoflicha o‘rganish kerak, u zamonaviy islohot bosqichida ilmiy va amaliy 
ahamiyat kasb etadi. 
Kalit so‘zlar: Amir Temur, adolat, g‘urur, ta’lim, tarbiya, islohot. 
Amir Temur – buyuk davlat asoschisi. U Hindiston hamda Xitoydan Qora 
dengizga qadar, Sirdaryo va Orol dengizidan Fors qoʻltigʻiga qadar gʻoyat katta 
hududni qamrab olgan markazlashgan ulkan saltanatga asos soldi. Amir Temurning 
harbiy yurishlari, jangu jadallarining oqibatlariga baho berilar ekan, shuni alohida 
taʼkidlash kerakki, uning faoliyati qoʻyilgan maqsad va rejalari jihatidan ikki 
bosqichga boʻlinadi. Birinchi bosqich (1360-1386)da Amir Temur Movarounnahrda 
markazlashgan davlat tuzish yoʻlida kurashdi, Movarounnahrni birlashtirishdan 
manfaatdor boʻlgan mahalliy zodagonlardan iborat ijtimoiy kuchlar (mulkdor 
dehqonlar, harbiylar, hunarmandlar, savdogarlar va ruhoniylar) yordamida tarqoq 
mulklarni birlashtirish uchun kurash olib bordi. Amir Temurning bu davrdagi 
faoliyati Oʻrta Osiyo xalqlarining ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayoti taraqqiyoti 
yoʻlida, shubhasiz, ulkan ijobiy ahamiyat kasb etadi. Mamlakatda tarqoqlik tugatilib, 
markazlashgan davlatning tashkil topishi ijobiy oqibatlarga olib keldi. Mamlakat 

---

-50- 
ichki kuchlarini va moʻgʻullarning bir yarim asrlik hukmronligi natijasida boʻhronga 
uchragan iqtisodni tiklash uchun qulayroq sharoit vujudga keldi. Ayni vaqtda 
xoʻjalikning asosi boʻlgan dehqonchilikda muayyan siljishlar roʻy berdi. Yangi-yangi 
ariq (kanal)lar qazilib, dehqonchilik maydonlari kengaydi. Hunarmandchilik, ichki va 
tashqi savdo rivojlandi, fan va madaniyat ravnaq topib, shaharlar obodlashdi va 
gavjumlashdi. 
Ta’lim sohasi mamlakatdagi asosiy e’tiborli tomon bo‘lgan. Amir Temur 
shaharlarda ilm-fan, madaniyatni rivojlantirish uchun ko‘plab ilmiy muassasalar 
qurishga amr qilgan. Madrasalarda diniy fanlar bilan baravar matematika, 
me'morchilik, astronomiya, adabiyot, tarix, musiqa kabi fanlarning o‘qitilishiga 
alohida e'tibor berilgan. «Temur tuzuklari»da aytilishicha, musulmonlarga diniy 
madrasalarda ta'lim berish, shariat aqidalari va islom dini ilmlari: tafsir, hadis, 
fiqhdan dars berish uchun sohibqiron tomonidan har bir shaharga olimlar va 
mudarrislar tayin qilingan. Talabalarga o‘z davrining yirik allomalari dars berganlar. 
Madrasa mudarrislariga ko‘p maosh to‘langan, ular farovon hayot kechirganlar. 
«Temur tuzuklari»da «Sayyidlar, ulamoyu mashoyix, oqilu donolar, tarixchilarni 
e'tiborli kishilar hisoblab, hurmatlarini joyiga qo‘ydim. Ular bilan qimmatli 
fikrlashdim», – deb yozadi. 
Ana shu o‘rinda bir narsani ta’kidlash joizki, ko‘pincha tarixiy manbalar, 
yozilgan risolalarda Amir Temurning yoshligi haqida ma’lumotlar juda kam. Yaqinda 
H.Bobobekov va boshqalar tomonidan nashr etilgan «Qissai Temur» («Malfuzoti 
Temuriy») asrining bu boradagi muhimligi shundaki, unda aynan ana shu masalalar 
juda yaxshi yoritilib, Amir Temurning yoshligi, ta’lim-tarbiya olishi, pirlari bilan 
uchrashishlari batafsil bayon etilgan[5, 33-103]. 
Temuriylar mamlakatni 3 asrga yaqin boshqardilar. Amir Temurning tarixiy 
xizmati shundaki, uning harakatlari tufayli Osiyo va Yevropa davlatlari tarixda 
birinchi marta yagona jug‘rofiy-siyosiy makonda ekanliklarini his etdi. Umuman, 
Amir Temurning jahon madaniyati siyosiy va ma'naviy hayotida tutgan o‘rni va 
tarixiy ahamiyati quyidagilardan iborat: 

---

-51- 
Birinchidan, Amir Temur XIV asrdayoq mamlakatlararo va mintaqalararo 
munosabatlarni chuqurlashtirish asosida insoniyat taraqqiyotini jadallashtirish 
zaruriyat ekanligini ko‘rsatib berdi. 
Ikkinchidan, u mamlakatning kuchayib ketgan feodal tarqoqligiga barham 
berib, el-yurtni o‘z tug‘i ostiga birlashtirdi, markazlashgan yirik feodal davlatga asos 
soldi. Bu bilan ziroatchilik, hunarmandchilik, savdo-sotiq va madaniyat rivojiga 
mustahkam zamin yaratdi. 
Uchinchidan, Amir Temur davlat tizimi va boshqaruvini tashkil etishda o‘ziga 
xos maktab yaratdi. Hammaning qonun oldida tengligi va qonun ustuvorligini ta'min 
etishi uning buyuk xizmatidir. 
To‘rtinchidan, Amir Temur bir qator xalqlar va yurtlarga mustamlakachilik 
zulmidan ozod bo‘lishda yordam berdi. Masalan, o‘sha davrning eng qudratli 
podshohlaridan hisoblangan Boyazid Yildirimni tor-mor qilib (1402), Bolqon yarim 
orolidagi xalqlar va mamlakatlarni turklarning istibdodidan qutqardi. 
Beshinchidan, Turkiston zaminini ziroatchilik, hunarmandchilik, ilm-fan va 
madaniyat rivojlangan ilg‘or mamlakatga aylantirdi. O‘z umrining ko‘p qismini Amir 
Temur hayotini o‘rganishga bag‘ishlagan pokistonlik tadqiqotchi Ahmad Doniy: 
«Hozirgi zamon tarixi Amir Temurning buyuk shaxsiga yetarli e'tibor bermadi. U 
Osiyoda turk islom yuksalishiga asos soldi. Tarix uning ilmi amali bilan 
tenglashadigan boshqa bir muqobil hodisani bilmaydi», – deb yozadi. 
Davrga ta'sir etgan omillar yurtimiz tarixidagi zarhal harflar bilan bitilgan 
ulkan xazinadir. Mamlakatimizning dunyoga mashhur bo‘lishida, insonlar tarbiyasida 
bu davr o‘z rolini bajarmoqda va mustaqilligimizni mustahkamlashda, xalqimizning 
milliy g‘ururini shakllantirishda xizmat qilmoqda. Har bir davrning moddiy va 
ma'naviy taraqqiyotga ta'sir etuvchi o‘z omillari bo‘ladi. Temuriylar davri 
ma'naviyatining yuksalishiga ta'sir etgan omillar IX-XII asrlarda Markaziy Osiyoda 
ro‘y bergan o‘zgarishlar, buyuk Uyg‘onish davri (Sharq Renessansi) kashfiyotlari, 
ilm-fan sohasidagi katta o‘zgarishlar, buyuk allomalar Ibn Sino, Forobiy, Farg‘oniy, 

---

-52- 
Beruniy, Buxoriy, Bahouddin Naqshband va boshqalarning asarlari, keyingii 
asrlardagi voqealardir. 
Bu ma’lumotlarni hech ikkilanmasdan ta’lim jarayoni darsliklariga va 
qolaversa boshqa sohalarga ham targ‘ib qilishimiz kerak. Amir Temur shaxsini 
shunchaki davlar arbobi, markazlashgan davlat asoschisi yoki sarkarda sifatida emas 
balki, buyuk shaxs, har davrda tug‘ilavermaydigan nodir arbob sifatida e’tirof qilib, 
har bir yuksalib kelayotgan yosh avlodning ongi shu’uriga singdirishimiz kerak. Amir 
Temur shaxsiyati, uning amalga oshirgan ishlari, xususan, davlat ijtimoiy-iqtisodiy va 
siyosiy sohalaridagi qarashlari haqida darslik bu shaxs timsolini yanada yaqinroq 
o‘rganishni va xalq ongiga kirib borishini tezlashtiradi.