1 O`zbekiston Respublikasi,Belgiya, Bosniya va Burkina-faso mamlakatlarining makroiqtisodiy ko`rsatkichlarining qiyosiy tahlili Reja: Kirish

Yalpi ichki mahsulot – mamlakat rezidentlari tomonidan yil mobaynida yaratilgan pirovard koʼrinishdagi tati va xizmatlarning bozor narxlaridagi qiymatidir.
YaIM ni davlatlar kesimida, rasmiy tatistic maʼlumotlar asosida tuzilgan jadval va grafiklarda tahlil qiib ko`ramiz. Jahon tajribasida iqtisodiy oʼsish sifatida, aholi jon boshiga toʼgʼri keluvchi YaIMning real qiymatining oʼsishi tushuniladi. Demak bu koʼrsatkichlarni quyidagilarda koʼramiz.
26-jadval
Аholi jon boshiga toʼgʼri kelgan real YaIM dinamikasi (Aqsh dollarida kishi boshiga)

Yillar	O`zbekiston	Fransiya	Xorvatiya	Mali
2011	2051	43848	14757	838
2012	2268	40872	13402	779
2013	2420	42605	13838	805
2014	2628	43069	13762	848
2015	2754	36653	11933	751
2016	2705	37063	12528	781
2017	1917	38781	13629	830
2018	1597	41593	15228	895
2019	1784	40579	15312	879
2020	1750	39037	14132	862

Manba: Jahon Banki rasmiy sahifasining ma`lumotlariga asosan
Bu jadvalda bilishimiz mumkinki, 2020-yilda aholi jon boshiga YaIM bizda 1750$ ni Franisyada ancha yuqori, 39037 $ ni, Xorvatiya va Malida esa mos ravishda 14132 $ va 862 $ ni tashkil qilgan.
Bu ma`lumotlarninig 2011-yilga nisbatan o`zgarish dinamikasi taqqqoslash ularning so`nggi 10 yillikda qay darajada rivojlaganligini bildiradi va buni quyidagi grafikda ko`ramiz.
3-grafik

Manba: Jahon Banki rasmiy sahifasining ma`lumotlariga asosan
Grafikdagi ma`lumotlar shuni ko`rsatadiki, to`rttala davlatda ham jon boshiga YaIM ning ko`rsatkichi barqaror bo`lgan. Chunki bu ko`rsatkichning o`zgarishi faqatgina YaIM miqdoriga bog`liq bo`lamasdan, aholi sonining o`zgaririshiga ham bog`liqdir. Ya`ni, agar aholining o`sish suratlari YaIM ning o`sish suratlaridan yuqori bo`lsa jon boshiga YaIM ko`rsatkichi pasayadi. Agar aksincha bo`lsa pasayadi.
E`tibor beradigan bo`lsak, 2014-2015 yillarda o`sish ko`rsatkichi eng yuqori bo`lgan bo`lsa, qolgan 3 ta mamlakatlarda esa 2011 yildagidan ham kamroqni tashkil etgan.
Eng so`nggi 2020-yilga qaraydigan bo`lsak esa, faqatgina Malida 2011-yildagidan ko`ra ko`proq ko`rsatkich qayd etilgan (103 %). Bu degani yuqorida aytganimizdek faqatgina YaIM miqdoriga bog`liq bol`maydi. Shuning uchun faqatgina qoloq mamlakatlardan biri bo`lgan Malida yuqori natija qayd etilgan.
Ishsizlik ham asosiy makroiqtisodiy koʼrsatkichlardan biri hisoblanib, u nafaqat mamlakatni iqtisodiy jihatdan balki aholini farovonligini, yashash sifatini va umuman olganda aholini ijtimoiy holatini ifoda etuvchi koʼrsatkichdir. Xalqaro standartlarga koʼra haftasiga kamida 2 soat ishlab, daromad oladigan shaxslar ishsiz deb hisoblanmaydi. 27- jadvalda ishsizlik darajasini mamlakatlar kesimidagi maʼlumotlari keltirilgan.
27-jadval
2011-2020-yillar oraqlig`ida qayd etilgan ishsizlik darajasi

Yillar	O`zbekiston	Fransiya	Xorvatiya	Mali
2011	5,00	9,59	13,55	6,90
2012	4,90	10,10	15,62	6,65
2013	4,90	10,65	17,38	6,35
2014	5,10	10,35	17,18	6,38
2015	5,20	10,42	16,09	7,73
2016	5,20	8,27	13,40	7,57
2017	5,80	9,48	10,98	7,41
2018	9,30	9,09	8,36	7,43
2019	9,00	8,50	6,62	7,44
2020	10,50	8,11	7,76	7,70

Manba: International financial statistics ma`lumotlariga asosan
Jadvaldan ko`rayapmizki, Xorvatiyada davr boshida ishsizlik darajasi juda yuqori xattoki 17.38 % ga ham yetgan. Lekin keyinchalik bu ko`rsatkich anchagina paslagan. Mamlakatimizda esa boshida past bo`lib so`nggi ikki yilda oshgan.
Mali va Fransiyada nisbatan barqaror ekanligini bilishimiz mumkin. O`rtacha 6-8 % va 8-10 % ni tashli etgan.
Umumiy taqqoslaydigan bo`lsak, mamlakatmiz 2011-yilda 5 % foiz bilan eng past bo`lishiga qaramasdan, 2020-yilgi holatga ko`ra 4 davlat ichida rng yuqoriga chiqib oladi. Bunga sabab pandemiayning ko`rsatgan juda katta ta`siri bilan izohlashimiz mumkin
4-grafik



Manba: International financial statistics ma`lumotlariga asosan

Ushbu ko`rsatkichlarni yanada yaxshiroq tushinish uchun yuqoridagi grafik yordam beradi.

Mamlakatlarning tashqi dunyo bilan aloqalarini ifodalovchi koʼrsatkichlardan biri eksport – import hisoblanib, mamlakatlarning jahon bozoridagi oʼrnini koʼrsatadi.Bundan tashqari ular orasidagi tafovut bo`lmish saldo ham mamlakatning iqtisodiy darajasini ko`rsatib beradi.

Eksport - bu tovar va xizmatlarni chet ellik xaridorlarga sotish boʼlib, bunda mazkur mamlakatlarda ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar mamlakatdan tashqariga sotiladi
Bu koʼrsatkichni rasmiy malumotlar asosida quyidagi jadval va grafiklar asosida ko`rib tahlil qilib chiqamiz.
28-jadval
2011-2020 yillarda mamlakatlardagi eksportning YaIM dagi ulushining o`zgarish dinamikasi

Yillar	O`zbekiston	Fransiya	Xorvatiya	Mali
2011	25	28,41	38,3	22,7
2012	20,1	29,22	39	27,8
2013	19,6	29,38	39,8	24,9
2014	16,8	29,67	42,7	22,6
2015	14,5	30,59	45,6	24
2016	14	30,26	46,9	23,4
2017	20	30,94	49,1	22,2
2018	26,6	31,71	49,5	24,5
2019	29,1	31,59	50,6	25,7
2020	25,2	27,87	42	30,6

Manba: Jahon Banki rasmiy sahifasi mlumotlariga asosan
5-grafik
Manba: International financial statistics ma`lumotlariga asosan

Eksportning YaIM dagi ulushi bo`yicha Xorvatiya sezilari darajada qolgan mamlakatlardan yuqori natija qayd etilgan 2020-yilda 42 % ga yetgan. Fransiya esa 10 yil davomida barqaror ulushga ega bo`lgan, aniqrog`I 27-32 % atrofida o`zgarib turgan. O`zgaruvchan ko`rsatkich esa mamlakatimizda qayd etilgan bo`lib 14- % dan 25 % gacha o`zgarib turgan. Malida esa ushbu ko`rsatkich 2 marta ko`tarilib 2 marta kamaygan va yakunda katta o`sihsga erishib 27,8 % gacha yetganini kuzatishimiz mumkin.

Eksport - bu tovar va xizmatlarni chet eldan sotib olish boʼlib, bunda chet elda ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarni mazkur mamlakatga olib kelish tushuniladi. Bu koʼrsatkichni rasmiy malumotlar asosida quyidagi jadval va grafiklarda to`liroq ko`rib chiqamiz.
29-jadval
2011-2020 yillarda ba`zi mamlakatlarning importning YaIM dagi ulushining o`zgarishi

Yillar	O`zbekiston	Fransiya	Xorvatiya	Mali
2011	18,9	30,4	40,0	31,2
2012	19,0	30,5	40,6	31,2
2013	19,1	30,4	41,8	39,9
2014	17,3	30,8	43,1	38,1
2015	14,4	31,2	45,4	39,5
2016	14,1	30,9	45,8	40,3
2017	22,6	32,0	48,6	35,8
2018	36,9	32,7	50,3	35,6
2019	40,5	32,5	51,0	37,9
2020	35,3	29,9	48,8	36,3

Manba: International financial statistics ma`lumotlariga asosan

Bu ma`lumotlarni davlatlar o`rtasida taqqoslash va tahlil qilish uchun quyidagi grafikdan foydalangan holda olib boramiz

6-grafik



Manba: International financial statistics ma`lumotlariga asosan

Xorvatiya mamlakati eksportda bo`lgani kabi import ulushi bo`yicha ham 4 davlat ichida yuori ekanligini bilishimiz mumkin va xattoki 2018-2019 yillarda YaIM ning yarmidan ham ko`p qismi importga to`g`ri kelgan. Mamlakatimizda ha 2016 yildan keying 2 yil davomida 26 % ga o`sgani ko`rinmoqda Yana Fransiyani 30-33 % oralig`idagi barqaror o`rinlarda ko`rib turibmiz hamda bu boshqa davlatlar orasida ham eng past natijadir. Mali daesa “ tebranish” yuzaga kelgan bo`lib, oxirgi yilda 36,3 % ulushi qayd qilingan. Umuman olganda mamlaka uchun eksportning ulushi ko`proq bo`lgani manfaatliroqdir. Chunki bunda saldo ham plyusda bo`ladi.