1. Pedagogikaning metodlari quyidagicha: Ta’limni insonparvarlashtirish

41. Ta’lim va tarbiya texnologiyalarining mazmuni
Tarbiya texnologiyasi asoslari
Bizga yaxshi ma'lumki, tarbiya jarayoni uzoq muddatli, murakkab, uzluksiz bo‘lib, u o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Garchi zamonaviy ta'lim texnologiyasi o‘quvchining ta'lim jarayonidagi yetakchilik rolini yoqlayotgan bo‘lsa-da, tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchi asosiy mavqyeyini egallay olmaydi. Chunki unda xarakter, dunyoqarash yetarlicha shakllanmagan bo‘lib, u bu borada tarbiyachining yordamiga ehtiyoj sezadi. Shu bois tarbiya texnologiyasi mantiqiy hamda tarkibiy jihatdan ta'lim texnologiyasidan farq qiladi. Tarbiya texnologiyasi asosida tarbiyaviy jarayon yotadi. O‘quvchilar faoliyatni tashkil etuvchilar bo‘lib, ular tomonidan erishiladigan natijalarni rejalashtirish va unga erishish usullari, bu usullarni modellashtirish, ishlab chiqarilgan reja va modellarni ro‘yobga chiqarish, bu rejalarni amalga oshiruvchi shaxsning faoliyati va axloqini boshqarish kabilar hisoblanadi.
Tarbiya — tarbiyachi va tarbiyalanuvchi faoliyatlarini o‘z ichiga olgan ikki yoqlama jarayon. Tarbiyachilar — bilim va tarbiyaga ega bo‘lgan kishilar, tarbiyalanuvchilar — bilim va tajriba o‘rganuvchi yoshlardir. Ammo tarbiyalanuvchilar muayyan darajada aktiv faoliyat ko‘rsatmasalar tajriba va bilim o‘rgana olmaydilar.
Tarbiya jarayoni:
— maqsadga yo‘nalganlik;
— ko‘p omillik;
— jo‘shqinlik;
— davomiylik;
— uzluksizlik;
— komplekslilik;
— variantlilik;
— ikki tomonli xarakter;
— natijalarning olisligi.
42. Tarbiyachi va tarbiyalanuvchi faoliyati texnologiyasi

48. O’quvchilar bilimini nazorat qilish
O‘quvchi bilimi, malaka va maxoratini tekshirish va baholash ta’lim jarayonining muhim vazifasi va butun o’quv yili davomida olib boriladi. Qanday yeshilayotganiga, ya’ni o‘quvchi qanday bilimga, malaka va mahoratga, dunyoqarashi va ahloqiy-estetik qarashlar hamda ijodiy faoliyatiga ega ekanligiga e’tibor qaratish muhim. Asl mohiyati yana o‘quvchini o’qishga qanday munosabatda bo’lishiga, qanday shug’ullanyapti va hokazolarga bog’liq.
O’quvchilarning bilim darajalarini aniklash va uni tugri xakkoniy baholash hisoblanadi. Bilim darajasi xakkoniy baholanmagan o’quvchida bilim olishga bulgan intilish va ijodi susayadi.
Ma’lumki, turli o’quv fanlarini o’qitishda o’qituvchilar uzlarining ishchi o’quv dasturlaridan kelib chikib, o’quvchilar bilimlariga turlicha talab qo`yadilar. O’quvchilarning bilim darajasini baholash xozircha 5 balli sistemadadir. Turli maktablarda a`lo baholarga o`qigan o’quvchilarni bir o’quv fani bo’yicha bilim darajasi tekshirib kurilganda turli natijalar olinadi.
Keyingi yillarda Respublikamiz ta’lim tizimida o’quvchilar bilim darajalarining aniqlashning yangidan-yangi usullari qo`llanilmoqda. Ana shu usullardan bir O’quvchilar bilimlarini kup balli reyting tizimlari asosida baholashdir.
50. Tarbiya jaroyonining mazmuni
Tarbiya jarayonining mohiyati shu jarayon uchun xarakterli bo’lgan va muayyan qonuniyatlarda namoyon bo’ladigan ichki aloqa va munosabatlarni aks ettiradi.
Tarbiya jarayoni shaxsni maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun uyushtiriladi va tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va tizimli ta’sir etish imkoniyatini beradi. Tarbiya jarayoni o’zaro bog’liq ikki faoliyatni - o’qituvchi va o’quvchi faoliyatini o’z ichiga oladi. Tarbiya jarayonida o’quvchining ongi shakllana boradi, his-tuyg’ulari va turli qobiliyatlari rivojlanadi, g’oyaviy, axloqiy, irodaviy, estetik xislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch-quvvatlari mustahkamlanadi. Tarbiya jarayonida o’quvchida jamiyatning shaxsga qo’yadigan axloqiy talablariga muvofiq keladigan xulqiy malaka va odatlar hosil qilinadi. Bunga erishish uchun o’quvchining ongiga (ta’lim jarayonida) , hissiyotiga (darsda va turli sinfdan tashqari ishlarda), irodasiga (faoliyatni uyushtirish, xulqni idora qilish jarayonida) tizimli va muntazam ta’sir etib boriladi.Tarbiyalash jarayonida bulardan birortasi (ongi, hissiyoti, irodasi) e’tibordan chetta qolsa, maqsadga erishish qiyinlashadi.
Biror bir maqsadga qaratilgan tarbiya jarayonining mohiyati va vazifalari tarbiyachi tomonidan rejalashtiriladi va tartibga solinadi.
A) O’quvchining qaysi xislatini shakllantirish yoki yo’qotish maqsadida rejalashtiriladi.
B) Shu hislatlarni tarbiyalash yoki yo’qotish uchun xizmat qiluvchi manbalar izlab topiladi.
V) Belgilangan maqsad uchun xizmat qiladigan nazariy va amaliy manbalarni qaysisini va qayerda ishlatish rejalashtiriladi.
Bunday rejaga solinib olib borilgan tarbiya mohiyatini ta’lim - tarbiya tizimi jamiyat va insonlarning intellektual va jismoniy faoliyati tashkil qiladi.
51. Rivojlantiruvchi ta’lim nazariyasi.
So'nggi yillarda o'qituvchilarning e'tiborini rivojlantiruvchi ta'lim g'oyalariga tobora ko'proq jalb qilmoqdalar, ular bilan ular maktabdagi o'zgarishlar ehtimolini bog'lashdi. Rivojlantiruvchi ta'lim o'quvchilarni mustaqil "kattalar" hayotiga tayyorlashga qaratilgan. Asosiy maqsad zamonaviy maktab maktab o'quvchilari tomonidan hayotning professional, ijtimoiy, oilaviy sohalarida kerak bo'ladigan ma'lum bir ko'nikma, bilim va ko'nikmalarni o'zlashtirishni ta'minlash.
Rivojlantiruvchi ta'lim nazariyasi I.G. Pestalozzi, A. Distervega, K.D. Ushinskiy va boshqalar.Bu nazariyaning ilmiy asoslanishi L.S.ning asarlarida berilgan. Vigotskiy. Keyinchalik rivojlanishni L.V.ning eksperimental ishlarida oldi. Zankova, D.B. Elkonina, V.V. Davydova, N.A. Menchinskaya va boshqalar.Ularning tushunchalarida o'rganish va rivojlantirish bir jarayonning dialektik jihatdan o'zaro bog'liq tomonlari tizimi sifatida namoyon bo'ladi. O'rganish harakatlantiruvchi kuch sifatida tan olinadi aqliy rivojlanish bola, undagi shaxsiyatning barcha xususiyatlarini shakllantirish: ZUN 1, SUD 2, SUM 3, SEN 4, SDP 5.
Hozirgi vaqtda ta'limni rivojlantirish konsepsiyasi doirasida maqsadga yo'naltirilganligi, mazmuni va uslublari xususiyatlari bilan ajralib turadigan bir qator texnologiyalar ishlab chiqilgan. Texnologiya L.V. Zankov shaxsning umumiy, yaxlit rivojlanishiga, D.B.ning texnologiyasiga qaratilgan. Elkonin - V.V. Davydova sudlarning rivojlanishini ta'kidlaydi, ijodiy rivojlanish texnologiyalari SESga ustuvor ahamiyat beradi, G.K. Selevko MSMni rivojlantirishga, I.S. Yakimanskaya - SDPga e'tibor qaratmoqda.
1996 yilda Rossiya Ta'lim vazirligi rasmiy ravishda L.V. Zankov va D.B. Elkonin - V.V. Davydov. Qolgan rivojlanayotgan texnologiyalar mualliflik huquqi, muqobil maqomiga ega.

52. Tarbiyaning vazifalari