1. Pedagogikaning metodlari quyidagicha: Ta’limni insonparvarlashtirish

121. Axloqiy tarbiya
Axloqiy tarbiya tug'ilishdan boshlanadi, va kundalik munosabatlar jarayonida hayot davomida davom etadi. Bu atama deganda jamiyat “axloqiy” deb ataydigan axloqiy tamoyillar, sifatlar, shuningdek, xulq-atvorni shakllantirishga qaratilgan shaxsga ta’sirlar tizimini tushunamiz. Axloq tushunchasi xalq madaniyatiga, dinga va ma'lum bir davrga bog'liq (agar uni ma'lum bir davr ichida ko'rib chiqsak). Axloqiy tarbiya shaxsni rivojlantirishning asosidir. Axloq nima U har doim gapirishni yaxshi ko'rardi. Unga o'qituvchilar, psixologlar, din arboblari e'tibor qaratdi. Axloq normalari tsivilizatsiyaning, jamiyatning asosi bo'lgan va bo'ladi. Bu insondagi aqliy va ma'naviyatning birligi, uning jamiyatdagi xatti-harakatlarini, dunyo bilan munosabatlarini ta'minlaydi. Axloqning eng keng tarqalgan sinonimi axloqdir.

xloqiy tarbiya - beshikdan to oqargan sochgacha Insonning axloqiy fazilatlari oilada tug'iladi va shakllanadi. Sertifikatlangan o'qituvchilar qanchalik ko'p ko'rinmasin, lekin axloq asoslari har doim ota-onalar tomonidan belgilanadi. Yuzlab yillar oldin shunday bo'lgan, har doim ham shunday bo'ladi. Axloqning birinchi tushunchasini chaqaloqqa uning onasi tabassum va ozgina qattiqqo'llik bilan nima yaxshi va nima yomonligini tushuntiradi. "Opangizning sochidan tortish, qo'pol so'z aytish yoki tilingizni ko'rsatish yomon, lekin mazali taom uchun minnatdorchilik bildirish, kimgadir salomlashish yoki yordam berish yaxshi" - bu misol va ularning yuzlablari bor. Axloqiy tarbiya elementlarini kundalik hayotning har bir daqiqasida kuzatish mumkin. Bola uchun axloqiy namuna har doim ota-ona bo'ladi, u nima bo'lishidan qat'i nazar. Shuning uchun mo'rt shaxsga to'g'ri o'rnak berish juda muhimdir.

Axloqiy tarbiya quyidagilarni o'z ichiga oladi: Axloqiy tuyg'uni shakllantirish; Shaxs madaniyati va xulq-atvor madaniyati; Jamiyat bilan ongli aloqa; Axloqiy tushunchalarni (tamoyillarni) yaratish; Xulq-atvor normalarini shakllantirish.

123. O’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakarini baholash
Yoshlarga ta’lim-tarbiya berish masalalarida yangicha yondashish davr talabi bo’lib kelmoqda. Zero Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida “Ilg’or pedagogik texnologiyalar, ta’limning yangi shakl va uslublari, o‘quv shu jumladan, tabaqalashgan dasturlar amaliyoti joriy etiladi”¹, deb ta’kidlanadi.
Respublikamizda uzluksiz ta’lim tizimini joriy etishdan ko‘zlangan asosiy maqsad – yosh avlodda yuqori kasbiy madaniyat, ijodiy va ijtimoiy-siyosiy faollik, erkin fikr yuritish kabi qobiliyatlarni shakllantirishdan iborat. Bunda avvalo, tahsil oluvchilarning faolligini oshirish talab qilinadi. Shuning uchun ham o’quvchilarning mustaqil, ijodiy, tanqidiy fikrlarini o‘stirishda ta’limning interfaol usullaridan keng hamda o’rinli foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shu bilan birga o‘quvchilarda mehnat ta’limiga oid bilim va ko‘nikmalarini shakllantirishda dars va darsdan tashqari mashg’ulotlarni tashkil etishda tizimlilik, aniq maqsadga yo‘naltirilganlik, o’qitish ishlarining natijalarini nazorat qilish hamda baholashga yangicha usularni joriy etish kabilar yetarlicha o‘z aksini topmay qolmoqda. Shuning uchun umumta’lim maktablarida o‘quv uslubiy ishlarni takomillashtirishda ta’lim va tarbiyaning faol usullaridan foydalanish, o‘qitishning hamda sinov-nazorat ishlarini o‘tkazishni maqbul shakllaridan oqilona foydanish yo‘llarini izlab topish dolzarb masalaga aylanib bormoqda.
Ma’lumki, o‘qitish usullari o‘qituvchining o‘quvchilar bilan muayyan maqsadlarga erishish yo’lidagi faoliyatidan tarkib topgan bo‘lib, kimga nimani qanday o‘rgatish zarurligi haqidagi masalalarni ochib berishga xizmat qiladi. Shuning uchun o‘quvchilarni bilish faoliyatlarini faollashtirish va ularning mustaqil, ijodiy fikrlashlari uchun qo‘llaniladigan shakl va usullarini mos ravishda tanlash kelgusida kadrlar tayyorlashda o‘z samarasini beradi.
124. O’qituvchida ijodiy qobiliyatni rivojlantirish
O‘zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturda boshlang‘ich ta’lim – uzluksiz ta’lim tizimining turi (pog‘onasi) ekanligi qayd etib o‘tilgan. Shuningdek, dasturda shaxs – kadrlar tayyorlash tizimining bosh subyekti va obyekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchisi ekanligi ta’kidlangan hamda asosiy e’tibor kadrlarni har tomonlama mukammal, bilimli, qobiliyatli, irodali va o‘z kasbining mutaxassisi bo‘lishi uchun bir qancha ishlarni amalga oshirish chora-tadbirlari ishlab chiqilgan va ular hozirgi kunda amalga oshirilmoqda.
Pedagogik qobiliyatning yuzaga kelishida boshlang‘ich sinf o‘qituvchisidagi nafaqat kasbiy bilimlarning mavjudligi bilan kafolatlanadi, balki unda ijodkorlik qobiliyatiga bo‘lgan ishtiyoq, layoqat va intellekt ham muhim ahamiyatga ega. Bundan
tashqari, eng asosiysi har bir boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘z kasbi va fanini hurmat
qilishi, qadrlashi hamda o‘z pedagogik faoliyatiga nisbatan qiziqishlari juda katta
ahamiyatga ega. Agar o‘qituvchi o‘z kasbi va faniga qiziqmasa, bunday o‘qituvchida
hech qanday pedagogik qobiliyatlar rivojlanmaydi, bu holat amalga oshirilganda ham
juda qiyin kechadi. Shunday ekan, unda nafaqat ijodkorlik qobiliyatini, balki pedagogik
qobiliyatlarning boshqa turlarini rivojlantirish uchun o‘qituvchi o‘z kasbiga nisbatan hurmatda bo‘lishi va unga qiziqishi shart. O‘z kasbiga qiziqqandan so‘ng esa
unda o‘z-o‘zidan ijodiy faoliyatlar rivojlanadi, ya’ni ijodkorlik qobiliyati vujudga keladi. Ular pedagogik faoliyatning samarali amalga oshirishda o‘z faniga ijodkorona yondashishga va shu yondashish natijasini dars jarayonida o‘quvchilarning har tomonlama bilimlarini oshirishda muhim ro‘l o‘ynaydi.
Ijod va ijodkorlik murakkab jarayon bo‘lib, o‘qituvchi ijodiy faoliyatining asosiy
qismini tashkil qiladi. Chunki bular o‘qituvchining fikrlashi, dunyoqarashi, mustaqil va
erkin faoliyat ko‘rsatishi, xotirasi, diqqati, ilmiy tafakkuri va irodasi bilan chambarchas
bog‘langandir. Bu esa o‘qituvchidan juda katta matonat va mehnatni talab qiladi.
Quyida ijodga taalluqli bir necha tushunchalarga to‘xtalib o‘tamiz:

Ijod – insonning yangi moddiy va ma’naviy ne’matlar yaratish faoliyati. Unda
inson tafakkuri, xotirasi, tasavvuri, diqqati, irodasi faol ishtirok etadi, butun bilimi,
tajribasi, iste’dodi namoyon bo‘ladi.