1. Pisa nima?

PISA tahlillari: Estoniya eng yuqori reytingga erishgan mamlakatlardan biri
Estoniya PISA-2015 tadqiqotida matematika, oʻqish va tabiiy fanlar savodxonligi boʻyicha eng yuqori reytingga ega boʻlgan oʻnta mamlakatning biri edi.
Bu muvaffaqiyat uchun kichkina Boltiqboʻyi davlati “Yangi Finlyandiya” deya atala boshlandi. Chunonchi, 2015-yilda Estoniya matematika va tabiiy fanlar boʻyicha Finlyandiyadan oʻzib ketdi. Finlyandiyalik ekspertlar 1990-yillardagi taʼlim islohotlari masalalari boʻyicha estoniyalik hamkasblariga maslahatlar berdi.Darhaqiqat, bu mamlakatlar muvaffaqiyatida qandaydir umumiylik bor: har ikki mamlakatda, ongli ravishda qilingan niyat boʻladimi yoki madaniy xususiyatmi, taʼlimdagi tenglik katta qadriyat sifatida tan olinadi. Bu yaxshi taʼminlangan yoki kam taʼminlangan oilalardan chiqqan bolalarning natijalaridagi minimal tafovutlar bilan tasdiqlanadi.
Estoniya taʼlim tizimi muvaffaqiyatlari siri
Estoniyada ijtimoiy-iqtisodiy omillarning taʼsiri boshqa mamlakatlarga qaraganda ancha past. Bu jihatdan Estoniya oʻquvchilarning ijtimoiy-iqtisodiy maqomi va ularning natijalari orasidagi bogʻliqlik ancha ochiq boʻlgan Avstriya, Fransiya va Germaniya kabi mamlakatlarga qaraganda Kanada, Gonkong va Norvegiyaga yaqinroqdir.
PISA-2015 natijalari yuzasidanalohida eʼtiborga molik omil, bu – maksimal darajaga erishgan oʻquvchilar soni emas, 3 muhim yoʻnalishning har birida past koʻrsatkichlarga ega oʻquvchilar sonining kamligi.
Majburiy taʼlim 7 yoshdan boshlanadi, 3-4 yoshli bolalarning katta qismi davlat bogʻchalariga boradi. Bitta tarbiyachiga toʻgʻri keladigan tarbiyalanuvchilar sonining nisbati Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti reytingi boʻyicha oʻrtachaning yarmini tashkil etadi.
Yosh shkalasining ikkinchi uchida – oʻrta maktabni muvaffaqiyatli tugatgan koʻp sonli oʻquvchilar turadi (sanoati rivojlangan mamlakatlar ichida eng yuqori koʻrsatkichlardan biri), buni ijtimoiy kelib chiqishidan qatʼiy nazar har bir oʻquvchiga koʻrsatilayotgan yuqori darajadagi ishonch tasdiqlaydi. Mustaqillikka erishganidan soʻng Estoniya markazlashmagan taʼlim tizimiga oʻtdi va maktablarga maʼlum darajada avtonomiya, taʼlim dasturi va byudjet boʻyicha qaror qabul qilish huquqi, oʻqituvchilarni ishga olish va boʻshatish imkonini berdi.
Maktab yoshidagi bolalar sonining qisqarishi eston taʼlim tizimi yetarli darajada kontingent yashaydigan joylarda maktablar boʻlishini, shu bilan birga maktab uchun zarur boʻlgan kontingent sonini nazorat qilishi shartligini talab qiladi.
Demografik tanazzul eston universitetlari uchun ham katta muammoga aylandi. Endi ular soni kamayib borayotgan abituriyentlarning har biri uchun nafaqat milliy oliy oʻquv yurtlari, balki boshqa mamlakatlarning universitetlari bilan ham raqobatlashishiga toʻgʻri kelardi. Estoniya kompaniyalari katta miqdorda bitiruvchilar yetishmasligidan xavotirga tushishgandi.
Bundan tashqari, Estoniyaning pedagog kadrlari Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga aʼzo mamlakatlar bilan qiyoslaganda katta yoshli kadrlardir. Maktabga yosh mutaxassislarni jalb etish zarurati oʻqituvchi ish haqining bir muncha oshishiga olib keldi.
Estoniya, Shimoliy Yevropa va Boltiqboʻyi davlatlarida taʼlim davlat tomonidan moliyalashtiriladi, taʼlimga xususiy investitsiya kiritish nisbatan kam. Shunga qaramasdan Estoniya taʼlimga, masalan, Norvegiyadek mablagʻ sarflamaydi, maktabgacha taʼlimda bir muncha koʻp pedagog boʻlsa-da, ularning maoshi nisbatan kam. Estoniyaning ichki yalpi mahsuloti Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga aʼzo davlatlar boʻyicha oʻrtachadan ancha past, shuning uchun ham uning taʼlimdagi muvaffaqiyatlari moliyalashtirishga bogʻliq emas.
Estoniyaning yuqori natijalarga erishgani sabablarini tushunish uchun past natijali oʻquvchilar foizini oʻrganib chiqish lozim. PISA baholayotgan 3 yoʻnalishning har biridagi yuqori natijalar haqida gap borar ekan, Estoniya koʻrsatgan natijalar yaxshi, lekin ularni zoʻr deb boʻlmaydi. Reytingda 1-oʻrinni egallagan Singapurda 39,1 foiz oʻquvchilar maksimal natijalarni koʻrsatdi, Estoniyada esa bu koʻrsatkich atigi 20,4 foizni tashkil etdi.
Biroq Estoniya past natijaga ega oʻquvchilar sonining juda kamligi bilan liderlik qilmoqda. Estoniyalik 15 yoshli oʻquvchilarning atigi 4,7 foizi 3 yoʻnalish boʻyicha tayanch darajadan past koʻrsatkichni namoyish qiladi. Bu reyting liderlari – Finlyandiya, Gonkong, Singapur va Janubiy Koreya orasidagi eng yaxshi natija shuningdek, bu Germaniya va AQSHdagiga qaraganda ikki marta kam.