1????. Pul uning kelib chiqishi va zarurligi

87. Inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi monetar omillar
Oltin va kumush muomalada boʻlgan sharoitlarda I. yuz bermaydi, chunki ular boylik belgisi emas, balki real boylikdir. Pullarning zarur miqdori uning xazinalik vazifasi orqali boshqarib turiladi. Agar tangalar harid uchun zarur boʻlganidan ortiq boʻlsa, ortiqcha pul xazina sifatida toʻplanadi va bunda ular qadrsizlanmaydi. Bozorda tovarlar koʻpayib pulga ehtiyoj boʻlganda ular jamgʻarmadan olinib yana savdo muomalalarida qatnashadi. Qogʻoz pullar real boylik emas, balki uning ramzidir. Qogʻoz pullar boylik vazifasini oʻtay olmaydi va ularning ortiqchaligi I.ga sabab boʻladi. Shu sababli pul jamgʻarmalarini koʻchmas mulk yoki qimmatbaho buyumlar sotib olish yoʻli bilan saqlash ishonchliroq hisoblanadi. Gʻarb ilmiy manbalarida yillik I. surʼati 10% gacha boʻlganda qisman (moʻʼtadil) hisoblanib, ijtimoiy mushkullik deb qaralmaydi. Ak-sincha, u muayyan darajada iqtisodiyotni jadallashtirishga turtki beradi. Pekin I. surʼati 10% dan oshganda juda xavfli tus oladi. Ayniqsa giperinflyasiyasa narxlar bir necha foiz emas, balki bir necha marta oshib iqtisodiyotni izdan chiqaradi. I.ning ochiq va yashirin (bostirma) turlari mavjud. Ochiq I. erkin narxlar amal qiluvchi bozorlarda kuzatiladi. Narxlarning notekis oʻsishi bozor mexanizmini buzadi, lekin uni yoʻqotmaydi. Iqtisodiyot bozor oʻzgarishlariga oʻz aks taʼsirini koʻrsataveradi va turli bozorlar muvozanat yoʻnalishiga oʻzi moslashadi
88. O‘zbekiston pul tizimining elementlari
6.2. O‘zbekiston pul tizimining elementlariBozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakat pul tizimielementlari muhim ahamiyat kasb etadi, pul tizimielementlarining to‘liq amal qilishi va barqarorligi milliyiqtisodiyotining rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.O‘zbekiston pul tizimining elementlari mamlakatimiz1991 yilda mustaqillikka erishgandan boshlab tashkil topaboshladi. U o‘z ichiga quyidagilarni oladi:– pul birligi “so‘m” bo‘lib, 1 so‘m 100 tiyindan iborat;– baho masshtabi tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan talabva taklif asosida belgilanadi;– muomalada qog‘oz va tanga pullar to‘lov vositasinibajaradi. Qog‘oz pullar 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500,1000, 5000, 1000, 5000 so‘m qiymatdagi banknotlardan,tanga pullar 1, 3, 10, 50 tiyin, 10, 25, 50 va 100 so‘mdaniborat;–banknotvatangalarniemissiyaqilishvamuomaladan qaytarib olish O‘zbekiston RespublikasiMarkaziy bankiga yuklatilgan bo‘lib, muomaladagi barchapullar uning majburiyati hisoblanadi; 142– Markaziy bank pul-kredit siyosati instrumentlariasosida mamlakatda pul muomalasini tartibga soladi;– mamlakatda pul aylanmasi va naqd pulsiz hisob-kitob shaklidan iborat bo‘lib, pul aylanishi tarkibida asosiyulush naqd pulsiz hisob-kitoblar hissasiga to‘g‘ri keladi.Markaziy bank pul muomalasi aylanmasini tashkil etadi vahisob-kitoblarning shakllarini belgilaydi.Milliy valyuta so‘mni muomalaga kiritish jarayonlari Mustaqillikka erishgandan so‘ng ma’lum davr mobaynida mamlakatimizda sobiq ittifoqning rubllaripulning muomala va to‘lov vositasi funksiyalarini bajardi.1992 yilning yanvaridan iste’mol bozorini himoyalash va mahsulotlarni faqatO‘zbekistonfuqarolarigasotishuchun bir martalik kuponlar bosib chiqarilgan. 1993yilning 15 noyabrida so‘m-kupon chiqarilganidan so‘ng 1hafta o‘tib - 22 noyabrgacha oddiy qog‘ozda chop etilganva tashkilotining muhri uriladigan kartochkasi