1. Rezbalar, ularning turlari,belgilanishi va ishlatilishi Ajraluvchi va ajralmas birikmalarxaqida umumiy ma’lumot. 3Kavsharlash va pyvandlash

Vintli birikmalar
Vintli biriktiriluvchi detallardan birining rezbali teshigiga burab kiritish yo‘li bilan unga boshqa detal mustahkamlansa, vintli birikma hosil bo‘ladi (15.1-rasm).
Vintli birikmalarni konstruksiyasi to‘liq ko‘rsatilgan (15.1-rasm, a) soddalashtirilgan (15.1-rasm, b) va shartli (15.1-rasm, c) ko‘rinishlarda tasvirlash mumkin.
20 M.B.Shah, B.C.Rana. Engineering Drawing -Indiya, 2007-450 b.

4.1-rasm
Yig‘ish chizmalarida vintli birikmalar soddalashtirib, rezbasi butun sterjen bo‘yicha chiziladi. Vint burab kiritiladigan rezbali teshiknmg oxirida 120° li konus chuqurcha va vint bilan mustahkamlanadigan detal orasidagi tirqish ko‘rsatilmaydi. Sxematik chizmalarda shartli tasviri chiziladi. Soddalashtirilgan va shartli tasvirlarida vintni buraydigan ariqcha (shlitsa) toretsida yo‘g‘onlashtirilgan to‘g‘ri chiziq ko‘rinishida, shartli ravishda, 45° ga burib ko‘rsatiladi.
Vintli birikmalarda mustahkamlanadigan detallarda vintning kallagiga moslashtirilgan chuqurchalar ishlanadi. Vintli birikmalarni vint rezbasining diametri d ga nisbatan taxminiy o‘lchamlarda chizish mumkin. Vintning uzunligini l=11+H1 orqali aniqlanadi. Bu yerda 11 -vint kiritiladigan rezbali chuqurcha, H1 biriktiriladigan detal qalinligi. Vintlarning uzunligiga silindrik, yarim yumaloq kallagi hamda yarim yashirin kallakli vintning shar (sfera) qismi kirmaydi. Yashirin kallakli vintning kallagi hamda yarim yashirin kallakli vintning kallagi
shar qismisiz vint uzunligiga kiradi (15.1-rasm).
166
O‘rnatish vintlarining yig‘ish chizmalaridagi konstruksiyasi to‘liq ko‘rsatilgan tasviri 15.2-rasmda berilgan. O‘rnatish vintlarining kallagi va uchi turli shaklda qilib ishlanadi va ular bir detalning vaziyatmi ikkinchisiga nisbatan moslash va mustahkamlash uchun ishlatiladi.

15.2-rasm

Shurupli birikmalar

Yog‘och detallarni o‘zaro yoki metall detallarni yog‘ochga biriktirish uchun kallagi turli shaklda bo‘lgan vint (shurup)lar ishlatiladi. Bunday birikmalar shurupli birikmalar deyiladi (16.1-rasm).
Shurupli birikmalar konstruksiyasi to‘liq ko‘rsatilgan (16.1-rasm, a), soddalashtirilgan (16.1-rasm, b) va shartli (16.1-rasm, c) ko‘rinishlarda tasvirlanadi.

rasm 16.2-rasm

Yog‘ochlarni bir-biri bilan mixlar yordamida birlashtirishni soddalash­tirilgan (16.2-rasm, a) va shartli (16.2-rasm, b) ko‘rinishlarda tasvirlash mumkin.
Quvur (truba) rezbali birikmalar Quvurlarni bir-biriga ulashda turli fitinglar (tirsaklar, troyniklar, krestlar va muftalar) ishlatiladi. Bunday fitinglar bolg‘alangan cho‘yandan tayyorlanadi va
ularning teshiklariga silindrik quvur rezba o‘yiladi. Quvur birikmalarni hosil qilish uchun quvurlarning uchlariga o‘yilgan quvur rezbalarga ularni biriktiruvchi fiting burab kiritiladi. Biriktirilayotgan fiting to‘g‘ri mufta bo‘lsa, to‘g‘ri muftali birikma (17.1-rasm, a), o‘tish muftasi olinsa, o‘tish muftali birikma (17.1-rasm, b), troynik qo‘yilsa, troynikli birikma (17.1-rasm, c), tirsak tatbiq qilinsa, tirsakli birikma (17.1-rasm, d) deyiladi. Quvurli birikmani chizishdan oldin quvur, mufta va boshqalarning chizilishi bilan tanishiladi. Quvurlar, turli fitinglar standart tomonidan belgilangan o‘lchamlarda chiziladi.
Quvurlar O‘zDSt 3262:2003ga muvofiq mexanik xossalari va kimyoviy tarkibi hisobga olinmagan holda 4m.dan 12 m.gacha uzunliklarda tayyorlanadi.
Quvurlar devorining qalinligiga qarab yengil, oddiy va kuchlantirilgan turlarga bo‘linadi. Quvurlarning asosiy parametri ichki nominal diametriga mos keladigan shartli o‘tishi. Shartli o‘tishlar standartlashtirilgan bo‘lib, chizmachilik ma’lumotnomalaridan olinadi.

17.1-rasm

Ajralmas birikmalar
Ajralmaydigan birikmalar payvandlash, parchinlash, kavsharlash, yelimlash, presslash va tikish yo‘llari bilan hosil qilinadi. Birikma tarkibidagi detallarni bir- biridan ajratish jarayonida ular sifatsiz, yaroqsiz holatga kelsa bunday birikmalar ajralmas birikma deyiladi. Bunday birikmalar o‘zining mustahkamligi, chidamliligi va uzoq muddat ishlashi bilan ajralib turadi.