1. Rivojlanishning umumiy qonunlari Butun va bo`lak,struktura va element kategoriyalari. Johon taraqqiyotining bir butunligi va

Falsafada rivojlanish tushunchasi

Falsafada taraqqiyot - bu hodisaning turli xil holatlari orasidagi maxsus aloqa. Faylasuflar taraqqiyotning mazmuni va mohiyatini tarixiy hodisalarning o'zgarishi, moddiy olam ob'ektlari va boshqa voqelik hodisalarining sifat jihatidan o'zgarishida ko'radilar. Rivojlanish o'z vaqtida amalga oshiriladi.
Ob'ektning ikki holati o'rtasida ma'lum bir davomiylik mavjud bo'lganda, rivojlanish haqida gap boradi. Bunday aloqa faqat birinchi tekshiruvda xaotik bo'lib ko'rinadi, ammo u tartibsizlikdan yiroq. Rivojlanish mezonlaridan biri bu sifatli o'zgarishlarni tashkil etish va yo'naltirishdir. Rivojlanish kontseptsiyasi o'tmish, hozirgi va kelajak davlatlari o'rtasidagi aloqani to'playdi.

Falsafada rivojlanishning asosiy tushunchalari

Falsafada rivojlanishning dastlabki yaxlit tushunchalaridan biri 18-19 asrlarda yashagan nemis faylasuflarining asarlarida aks etgan. Kant, Schelling, Fichte va Hegelni o'z ichiga olgan klassik falsafaning vakillari bugungi kunda odatda ratsionalistik deb ataladigan dialektikaning modelini yaratishda qatnashdilar. U asosan spekulyativ takliflar asosida qurilgan, ularning hammasi ham amaliyot tomonidan tasdiqlanmagan.
Birozdan keyin, 19-asrning o'rtalariga kelib, ilmiy jamoatchilikda tabiiy va ijtimoiy fanlarga oid etarli miqdordagi ma'lumotlar to'plandi. Bu bir vaqtning o'zida bir nechta nazariy rivojlanish modellarining paydo bo'lishi uchun dastlabki shartlarni yaratdi. Ularning eng mashhurlari falsafa tarixida bosqichma-bosqich va dialektik-materialistik tushunchalardir.
Gradualist modelning eng taniqli tarafdori ingliz faylasufi Gerbert Spenserdir. Uning qarashlari 19-asrning ikkinchi yarmida Evropa falsafasining shakllanishiga eng katta ta'sir ko'rsatdi. Darvin tomonidan olingan ma'lumotlarga asoslanib, Spenser o'zining tabiiy tanlanish haqidagi ta'limotini o'ziga xos tarzda ishlab chiqdi, uni asl mulohazalar bilan to'ldirdi. Spenser kontseptsiyasi markazida dunyoning umumiy, bosqichma-bosqich va chiziqli evolyutsiyasi g'oyasi turardi.
Dialektik materializm doirasida taklif qilingan, uning paydo bo'lishi haqli ravishda K. Marks va F. Engels nomlari bilan bog'liq bo'lgan rivojlanish modeli ham ahamiyatli bo'lib qoldi. Ushbu kontseptsiya V. I.ning asarlarida yanada rivojlangan. Ulyanov (Lenin) va rus tarixining sovet davriga oid ko'plab faylasuflarning asarlarida.
O'zining mazmuni jihatidan dialektik-materialistik kontseptsiya evolyutsiyaning "tekisroq" bosqichma-bosqich modelidan ancha boy bo'lgan. U rivojlanish chiziqli ravishda emas, balki aylanuvchi spiral bo'ylab rivojlanadi deb taxmin qildi. U nafaqat silliq o'zgarishlarni, balki mohiyatan "inqilobiy" o'zgarishlar bo'lgan sakrashlarni va asta-sekinlik tanaffuslarini ham o'z ichiga oladi.
Progressiv faylasuflar bugungi kunda dialektik materialistik kontseptsiyadan faol foydalanishda davom etmoqdalar. Biroq, jamiyatning rivojlanishi bilan bog'liq bo'lgan ushbu marksistik g'oyalar juda tez-tez keskin tanqidga uchraydi, chunki ularda ijtimoiy asoslarni zo'ravonlik bilan o'zgartirishga chaqiriq paydo bo'ldi.
Falsafaning shakllanishi metafizika va dialektika o'rtasidagi tinimsiz kurashda sodir bo'ldi. Ba'zi mutafakkirlar dunyo doimo harakatsiz va o'zgarishsiz qoladi, deb ishonishgan. Dialektikaning tarafdorlari tabiat va jamiyatning doimiy o'zgarishi va rivojlanishi g'oyasini qo'llab-quvvatladilar. Ammo ular orasida ham ushbu rivojlanish qanday amalga oshirilganligi to'g'risida yakdillik yo'q edi.
Rivojlanishning falsafiy tushunchalari
rivojlanishi g'oyasini qo'llab-quvvatladilar. Ammo ular orasida ham ushbu rivojlanish qanday amalga oshirilganligi to'g'risida yakdillik yo'q edi.
Rivojlanishning falsafiy tushunchalari

1. Falsafiy kategoriyalar haqida umumiy tushuncha .

2. Butun va bo`lak ,struktura va element kategoriyalari . Johon taraqqiyotining bir butunligi va
O`zbekiston uning targ`ibiy qismi . Taraqqiyotning o`zbek modeli : aloxidalik va umumiylik
Dialiktikasi.

1. Mohiyat va hodisa ,mazmun va shakl , sabab va oqibat , zaruriyat va tasodif , imkoniyat va voqelik kategoriyalarning tabiyat va jamiyatda nomoyon bo`lishi.

   
   

Har qanday fanning o`ziga xos qonunlari va asosiy tushunchalari bo`ladi. Masalan, fizikada fizik qonunlar, og`irlik, tezlik, kuch kabi tushunchalarga juda ko`p duch kelish mumkin. Ularning aksariyati bu fan tarixida chuqur iz qoldirgan mashhur olimlarnining nomi bilan bog`langan. Masalan, fizikada Nyuton, Faradey, Avagadro va xokazo. Matematikani esa Pifagor, al-Хorazmiy, Karl Gausning qonunlarisiz tasavvur qilish kiyin. Хuddi shunday falsafaning fanlik makomini belgilaydigan asosiy tamoyillar, qonunlar va kategoriyalar tizimi ham bor. Ularni o`rganishdan avval, qonun va kategoriya tushunchalarining mazmunini aniqlab olish zarur. An’anaviy tavsiflarga ko`ra, «Qonun» falsafiy kategoriya sifatida narsa va hodisalar rivojlanishi jarayonidagi eng muxim, zaruriy, nisbatan barqaror, doimiy takrorlanib turuvchi, ichki o`zaro bog`lanishlar, aloqalar, munosabatlarning mantiqiy ifodasi ekanligini kurib utdik. Endi kategoriyalarning mohiyati va mazmuni bilan kiska tanishaylik.