1. sanoat portlovchi moddalari tasnifi. Portlatish vositalari tasnifi. Initsiyalovchi portlovchi moddalar va ularning qo‘llanish sohasi

7 sinf:metan gazi va ko’mir changi mavjud bo’lgan shaxtalarda portlatish ishlarini olib borishga mo’ljallangan saqlagichli sanoat portlovchi moddalar.
8 sinf: metan gazi va ko’mir changi aralashmasi portlash xavfi mavjud kon laxmlaridan tashqari barcha sharoitlarda maxsus portlatish ishlarini olib borishga mo’ljallangan saqlagichli va saqlagichsiz sanoat portlovchi moddalari.
Ochiq kon ishlarida qo’llaniladigan sanoat portlovchi moddalari.
Bizga ma’lumki ochiq kon ishlarida qo’llaniladigan sanoat portlovchi moddalar 4ta guruhga bo’linadi:
1-guruh granulatol yuqori quvvatli sanoat portlovchi moddasi bo’lib granulalangan trotildan tarkib topgan. Granulalari o’lchami 3-5 mm gacha, portlovchi modda zichligi 1,35-1,4 g/sm³.
Alyumatol- granulalai trotil va 15% li alyuminiy kukuni aralashmasidan tarkib topgan. Shuning hisobiga uning ish bajarish qobiliyati granulatokga nisbatan yuqoriroq.
Alyumatol portlovchi moddasi suv tagida ham portlatish ishlarini olib borishda qo’llanilishi mumkin. Grammolit 50-50B grammolitdan 30-70B granulali, ammiakli selitra va trotilning qaynoq eritmasi aralashmasidan tarkib topgan, ya’ni trotil eritmasi ammiakli selitra granulali qobig’ini suvga izolyatsiyasini ta’minlaydi. Grammolit 50-50B portlovchi moddasi suvli sharoitlarda 24 soatgacha o’z xususiyatini yo’qotmaydi, 30-70B 3 sutkagacha o’z xossasini yo’qotmaydi.
2-guruh portlovchi moddalarining o’ziga xos jihati ularning tarkibida 6-15% gacha suv bo’lishidir, bunda portlovchi modda tarkibiga suv ammiakli selitraning konsentratsiyalangan eritmasi ko’rinishida qo’llaniladi. Ushbu portlovchi moddalarga akvatol, ifzanit va karbatol portlovchi moddalari kiradi.
Akvatol portlovchi moddalari gel ko’rinishida bo’lib polietilen qobiqli patronlarda massasi 17 0,25 kg dan qilib qadoqlanadi. Bunda patron diametri 180-190 mm gacha bo’ladi. Har 2ta patron karton qutiga joylashtirilib qadoqlanadi. Patron uzunligi 430-485 mm gacha. Ifzanit portlovchi moddalari ammiakselitra granulalarining qaynoq eritmasi bilan trotilni aralashtirish orqali hosil qilinadi. Ushbu portlovchi modda zaryadlovchi mashinalarda tayyorlanadi va portlatish skvajinalariga shlang orqali qaynoq holda beriladi. Tarkibida ammiakselitra 60-70% gacha trotil 20-25% gacha suv 6-10% gacha bo’lib uning harorati 55⁰C dan kam bo’lmasligi shart.
Karbatol portlovchi moddasi va ifzanit portlovchi moddalari ammiakselitra, trotil va ammiakselitra eritmasidan tarkib topgan bo’lib, o’ta mustahkam tog’ jinslarida portlash ishlari olib borishga mo’ljallangan.
Emulsiyali portlovchi moddalar bugungi kunda eng istiqbolli portlovchi moddalardan biri hisoblanadi. Ushbu portlovchi moddaning tarkibi ammiakli selitra, dizel yoqilg’isi hamda emulsiya aralashmasidan tarkib topgan. Emulsiya aralashmasidan tarkib topgan. Emulsiya ammiakli selitra suvdagi eritmasini qaynatish va uning tarkibiga har xil qo’shimchalarni qo’shish yo’li bilan tayyorlanadi. Polein kislotasi oynaning mayda zarrachalari qo’shiladi.
3-guruh zaryadlariga 3KП va 3KM turkumiga kiruvchi kumulyativ zaryadlar kiradi. Ushbu zaryadlar massasi 180 gr dan 4000 gr gacha bo’lib uzunligi 90 dan 250 mm gacha va balandligi 35 dan 115 mm gacha bo’lib, maksimal o’lchami 208 m gacha yoki 7 m³ gacha hajmdagi nogabaritlarni maydalashga mo’ljallangan.
4-guruh portlovchi moddalariga maxsus patronlar ichiga joylashtirilib tayyorlangan detonatorlar kiradi. Ushbu detonatorlar trotil, tetril pentalit hamda trotil va geksogen aralashmalaridan tayyorlanadi. Ularning massasi 150 gr dan 530 gr gacha bo’lib diametric 50-70 mm gacha balandligi 50-101 mm gacha bo’ladi. Patron ichidagi portlovchi modda zaryadining zichligi (𝜌) 5 – 1,68 gr/sm³gacha bo’ladi.