1. Semantikaning lingvistika va leksikologiyada o’rganilishi

9. Qo’shma so‘zlarning semantik xususiyatlari.
Qo‘shma so‘zlar doim mustaqil ma'noga ega so‘zlarning o‘zaro birikuvidan hosil bo‘ladi. Masalan: karnay (cholg‘u asbobi), gul (o‘simlik) - karnaygul (guli tashqi ko‘rinishidan karnayga o‘xshab ketuvchi gul turi).
Ba'zan tarkibidagi bir so‘z o‘z mustaqil ma'nosini yo‘qotgan tarixiy qo‘shma so‘zlar uchrashi mumkin: kech-qurun, bu o‘rinda qurun hozir ma'no bildirmaydi, demak kechqurun hozir bir o‘zakli, sodda tub so‘z sifatida talqin etiladi, bularga sakson, to‘qson sonlarini ham misol qilib ko‘rsatish mumkin.
Ikki yoki undan ortiq so‘z (mustaqil ma'noli morfema - o‘zak)ning qo‘shilishidan hosil bo‘lgan yangi ma'noli so‘z qo‘shma so‘z deyiladi. Masalan: otboqar (ot), erksevar (sifat), o‘n besh (son), hech kim (olmosh), sotib olmoq (fe'l), shu payt (ravish) kabi.
Qo‘shma so‘z tarkibidagi so‘zlar o‘zaro tobelanish aloqasi yordamida birikadi: tezoqar (bunda tez tobe, oqmoq hokim bo‘lib, tobe so‘z hokim so‘zga ergashib uning ma'nosini oydinlashtiryapti).
Qo‘shma so‘z tarkibi bir xil yoki har xil so‘z turkumidan iborat bo‘lishi mumkin: otquloq (ot+ot), olib chiqmoq (fe'l+fe'l), beshiktervatar (ot+fe'l), xushfe'l (sifat+ot), qirqog‘ayni (son+ot) kabi. Ayrim so‘z birikmalari yoki qo‘shma so‘zlarning qisqarishidan yasalgan so‘zlar qisqartma so‘zlar deb yuritiladi. Masalan: Xalq ta'limi vazirligi - XTV, Farg‘ona politexnika instituti - FarPI, ijroiya qo‘mitasi - ijroqo‘m, televizion ko‘rsatuv - teleko‘rsatuv kabi.
Qo‘shma so‘zlarning ko‘plab jihatlari shu kungacha o‘rganilgan va tadqiqotlar davom etishi shubhasiz, chunki yangi so‘zlarning hosil bo‘lishida yuqori mahsuldorlik ma’lumotlarning keng ko‘lamli tahlilini va pirovardida, tilshunoslik sohasida yangi kashfiyotlar beradi.
Qo‘shma so’z deganda “ikki elementdan tashkil topgan so‘z, birinchisi yo o‘zak, yo so‘z, yo so‘z birikmasi, ikkinchisi yo o‘zak, yo so‘z” degan ma’noni tushunamiz. Ingliz tilidagi barcha birikmalar grammatik jihatdan eng muhim qismi hisoblangan grammatik boshga ega deb taxmin qilinadi, ya’ni u berilgan birikmaning barcha semantik va sintaktik xususiyatlarini belgilaydi. Qora oyoq misolida bizda sifatlovchi bo'lgan qora birinchi qism va ot bo'lgan ikkinchi qism oyoq bor. Oyoq grammatik bosh bo'lgani uchun qora oyoqdagi ikki qismning birikmasi.