1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

Planli tozalashni uyushtirish. Bunda hovli-joylarda yig’ilgan chiqindi-
axlatlar sanitariya talablariga asosan planli ravishda, do- 
im bir vaqtda maxsus transportlar yordamida olib chiqib ketiladi. Bunda 
turar joylarning sanitariya holatini saqlash shu yerda yashovchilar va turar 
joylarni boshqarish idoralarining boshliqlari zimmasiga tushadi. 
Tozalashni planli ravishda uyushtirish anchagina tayyorgarlikni talab 
qiladi. Buning uchun har bir turar joydagi aholi sonini, paydo bo’ladigan 
chiqindi-axlatlar miqdorini aniqlash, ularni kerakli jihozlar bilan jihozlash 
zarur bo’ladi. Axlat, tashiydigan mashikalar, axlat yigish uchun maxsus 
idishlar va ishchilar bilan ta’minlash ham ular zimmasiga yuklatiladi. 
XO’JALIK CHIQINDI-AXLATLARINI YIG’ISH VA ULARII CHIQARIB 
TASHLASHNI UYUSHTIRISH 
Xo’jalik chiqindi-axlatlarini yig’ish va chiqarib tashlash turar joy 
sharoitiga qarab alohida-alohida hal qilinadi. Yil boshida plan tuzilib, bu 
plan hozir va kelajak uchun mo’ljallanadi. Plan tuzishda kommunal 
xo’jalik idoralarining texnik anjomlar bilan jihozlanganligi, turar joylarning 
obodonlashtirilganligi, chiqindilar olib borib tashlanadigan joylarni 
aniqlash, turar joylar orasidagi masofalarni aniqlash va boshqalar hisobga 
olinadi. Hozirgi vaqtda bu maqsadlar uchun konteynyerlar va maxsus axlat 
yig’ish sietemasidan foydalaniladi. Konteynyer sistemasida bajariladigan 
hamma og’ir ishlar mexanizmlar yordamida bajariladi. 
Axlatga to’lgan konteynyerlar ko’tarish kranlari bilan konteynyer 

---

394
tashuvchi maxsus mashinalarga ortiladi, axlatlar birin-ketin mashina 
platformasini bir tomonga qiyshaytirgan holda bo’shatiladi. Qattiq axlatlar 
hajmi 0,12—0,25 t/m
3
ga teng bo’lsa, konteynyerlar hajmi 0,75 m
3
bo’lishi 
kerak. 0,6 t/m
3
ozuqa chiqindi uchun 0,55 m
3 
li. konteynyer kerak bo’ladi. 
Bunday sistema ko’p qavatli binolar uchun mo’ljallangan. Aholisi kam 
rayonlarda axlat mashinasi kira olmaydigan ko’chalarda axlatlar baklarga 
yig’iladi va maxsus mashi-nalarga ortiladi. 
O’rtacha, kichik, transport qatnovi kam shaharlarda chiqindi axlatlar 
to’g’ridan-to’g’ri mashinalarga ortiladi. Bunday sistemada xonadonlardan 
chiqqan axlatlar ma’lum vaqtda, grafik bo’yicha mashinalarga ortilib olib 
ketiladi. Bunda axlatlar xonadondagi idishlarga yig’iladi. Bu aholi uchun 
ancha qulay usul hisoblanadi. Ammo tajriba shuni ko’rsatadiki, mashinalar 
o’z vaqtida kelmaydi, natijada axlatlar haftalab ko’chada qolib ketadi. Bu 
bir tomondan kommunal xo’jalik xodimlarining javobgarlikni his 
qilmasligi bo’lsa, ikkinchi tomondan sanitariya-epidemiologiya standiyasi 
xodimlari nazoratining kuchsizligidir. 
Keyingi yillarda konteynyer tashiydigan zamonaviy M-9, M-30 
markali, axlat tashiydigan M-50, KO-40, M-585, M-93 markali hamda 
ko’cha supuradigan mashinalar mavjud. 
CHiqindi axlatlarni zararsiz holatga keltiradigan joylar uzoq bo’lsa, 
unda axlatlar rayonlararo axlat yig’iladigan joyga to’planadi va katta axlat 
tashuvchi mashinalarga qaytadan ortilib rayonlararo zararsizlantirish 
ob’yektlariga olib boriladi. 
Keyingi yillarda ko’pgina shaharlarda yig’ilgan axlatlarni havo 
yordamida ma’lum masofaga haydaydigan byerk truboprovodlar ishlab 
chiqildi. Bu usul ishchilar qo’l mehnatini ko’p talab qilmaydi, axlatni ortish 
va tushirish avtomatlashtirilgan bo’ladi. Bunday sistema yordamida yiliga 
500 000 m
3
axlat olib chiqib ketiladi. Bunday sistemadan mikrorayonlarda 

---

395
foydalansa bo’ladi, epidemiologik va sanitariya nuqtai nazaridan juda 
ishlatsa bo’ladigan sistema. Bir sutkada axlat yig’ish va zichlash uchun 
mo’ljallangan joyga vakuum trubalari orqali 3—4 marotaba axlat oqizish 
mumkin. Kelajakda bunday sistemalardan keng foydalanish ko’zda
tutiladi.