1. шахмат pra indd

1.13. Zamonaviy shaxmat 
2006 yilgi Kramnik - Topalov birlashma uchrashuvidan so‘ng 
FIDE jahon chempionatini o‘tkazish va shaxmat bo‘yicha jahon 
chempioni unvonini berish monopoliyasi tiklandi. Birinchi 
"birlashgan" jahon chempioni bu uchrashuvda g‘alaba qozongan 
Vladimir Kramnik (Rossiya) bo‘ldi. Shaxmat bo‘yicha amaldagi 
jahon chempioni 2007 yilgi jahon chempionatida g‘olib chiqqan 
Vishvanatan Ananddir. 2008 yilda Anand va Kramnik o‘rtasida 
revansh jangi bo‘lib o‘tdi, Anand o‘z unvonini saqlab qoldi. 2010 
yilda yana bir o‘yin bo‘lib o‘tdi, unda Anand va Veselin Topalovlar 
ishtirok etishdi; Anand chempionlik unvonini yana himoya qildi. 
Chempionlik formulasi FIDE tomonidan o‘zgartirilmoqda. O‘tgan 
chempionatda chempion nomzodlar turnirining to‘rtta g‘olibi va 
eng yuqori reytingga ega bo‘lgan shaxsan tanlab olingan uchta 
o‘yinchi ishtirokidagi turnirda unvon o‘ynaldi. Biroq, FIDE 
chempion va raqib o‘rtasidagi shaxsiy uchrashuvlarni o‘tkazish 

---

29 
an'anasini saqlab qoldi: mavjud qoidalarga ko‘ra, reytingi 2700 va 
undan yuqori bo‘lgan grossmeyster chempionni o‘yinga chaqirish 
huquqiga ega (chempion rad eta olmaydi), moliyalashtirish 
ta'minlangan va belgilangan muddatlar bajarilgan taqdirda: o‘yin 
keyingi jahon chempionati boshlanishidan kamida olti oy oldin 
tugashi kerak. 
1.13.1. "Jonli shaxmat" 
Shaxmat o‘ynash tizimi to‘liq shaklga ega bo‘lgach, "Jonli 
shaxmat" deb ataladigan narsa - shaxmat taxtasi kabi belgi 
qo‘yilgan katta ochiq maydonlarda o‘tkaziladigan teatrlashtirilgan 
tomoshalar modaga kirdi. "Tirik shaxmat" haqida birinchi eslatma 
1408 yilga to‘g‘ri keladi. O‘shanda Grenadani boshqargan Sulton 
Muhammad saroyida ilk bor ko‘pchilikni hayratga solgan shaxmat 
namoyishi bo‘lib o‘tdi. 
Bugungi 
kunda 
"jonli 
shaxmat" 
o‘z mashhurligini 
yo‘qotmagan. Misol uchun, har 2 yilda bir marta Italiyaning 
Marostica kommunasida xuddi shunday tadbir bo‘lib o‘tadi, unda 
shahar aholisi ishtirok etadi. Londonda esa "tirik shaxmat" asosida 
ispaniyalik dizayner Jeymi Xayon Dizayn festivali doirasida 
Trafalgar maydoniga ulkan shaxmat donalari joylashtirdi.