1. шахмат pra indd

 
O‘z-o‘zini nazoorat qilish savollari 
1. Shaxmatning vatani? 
2. Shaxmatning birinchi nomi nima? 
3. Shaxmat bo‘yicha birinchi rasmiy jahon chempioni? 
4. Shaxmat tarixida yagona “o‘lmas” chempion? 
5. Shaxmat bo‘yicha o‘zbekistonlik jahon chempioni? 
6. Butunjahon shaxmat federatsiyasi qanday nomlanadi? 
7. Shaxmat bo‘yicha birinchi rasmiy jahon chempionati qachon va qaerda 
bo‘lgan? 
8. O‘zbekistonning birinchi chempioni? 
9. Jahon chempionlarining qaysi biri 9 marta “super turnir” g‘olibi bo‘lgan 
va Ginnesning rekordlar kitobiga kirgan? 
10. “Chaturanga” so‘zining ma’nosi nima? 
11. O‘zbekistonning birinchi grossmeysteri kim? 
12. Kim jahon chempioni FIDEning prezidenti bo‘lgan?  

---

62 
II Bob.. SHAXMAT O‘YINI QOIDALARI 
 
2.1. Shaxmat taxtasi 
Shaxmat eng qadimiy o‘yinlardan biri. U go‘yoki ikki 
lashkarning jang san’atini eslatadi. Lekin bu o‘yin fikrlar kurashiga 
asoslangan o‘ziga xos san’atdir. 
Shaxmat taxtasi 64 ta teng kataklarga bo‘lingan, 32 tasi oq 
va 32 tasi qora. Taxtaning bo‘yi va eni bo‘ylab 8 tadan qatorlar 
joylashgan. Kataklarni xonalar deb atasa ham bo‘ladi. O‘yin uchun 
taxta shunday turishi kerakki, chap tomondagi burchak qora xona 
bo‘lishi kerak (5-rasm): 
5- rasm 
Taxtaning bo‘yiga tomon ketma-ket joylashgan xonalari – 
vertikal qatorlar deyiladi. Ular shaxmatda 8 ta bo‘ladi. Har bir 

---

63 
vertikal qator lotin – A (a), V (be), S (se), D (de), E (e), F (ef), G 
(je), N (ash) harflari bilan belgilangan (6- rasm): 
6- rasm 
Punktir ( ) orqali ko‘rsatilgan yo‘llar esa: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 
raqamlari bilan belgilangan va ular – gorizontal qatorlar deyiladi 
(7-rasm): 

---

64 
7- rasm 
Taxtaning bir xil rangdagi xonalarini tutashtiruvchi egri 
yo‘llar esa – diagonal kataklar deyiladi (8- rasm). 
Izoh: Rasmda faqat oq kataklar bo‘yicha diagonal 
ko‘rsatilgan: 
8- rasm