1. шахмат pra indd

 
Hozircha dastlabki zarur atamalar bilan tanishamiz: 
a) rasm – shaxmat taxtasining tasviri; 
b) 
vaziyat, holat – shaxmat taxtasidagi donalarning ma’- lum bir 
holatda joylashuvi; 
c) 
taxta – shaxmat o‘yini o‘ynaladigan maydon, joy; 
d) 
xona – shaxmat taxtasidagi ma’lum katak; 
e) 
dona – shaxmat o‘yinida ishtirok etuvchi piyoda va sipoh. 
Mashq va topshiriqlar 

---

67 
1. 
Daftaringizga shaxmat taxtasini chizib, vertikal bo‘yicha 
harflarni va gorizontal bo‘yicha raqamlarni yozing. 
2. 
Shaxmat taxtasi yordamisiz xayolda “d” vertikali va 5-
gorizontaldagi kataklarni og‘zaki ayting va yozing. 
3. 
a1–h8 va h1–a8 qiya kataklari bo‘yicha xuddi shu tariqa 
xonalarning nomlarini og‘zaki ayting va yozing. 
4. 
Shaxmat taxtasidagi eng qisqa va eng uzun qiya kataklarni 
toping, ularning sonini aniqlab, daftaringizga yozing. 
2.2. Shaxmat donalari 
Shaxmat taxtasida hamisha oq donalar pastda, qora donalar 
yuqorida joylashgan bo‘ladi (12- rasm): 
12- rasm 
Shaxmat o‘yinida har bir tomonda 8 tadan sipoh va 8 tadan 
piyoda, jami 16 ta dona bo‘ladi. O‘yinda 32 ta dona ishtirok etadi. 
Sipohlarning 5 ta turi mavjud: 1 tadan shoh va 1 tadan farzin, 2 tadan 
rux, 2 tadan fil va 2 tadan ot bo‘ladi. 
Oq donalar 1 va 2 gorizontalda, qora donalar esa 7 va 8 
gorizontalda terilishi shaxmat adabiyotlarida ifodalash uchun asos 

---

68 
qilib olingan. 
Amalda o‘ynovchining chap tomonidagi burchak qora, o‘ng 
tomonidagi burchak esa oq rangda bo‘lishi shart. 
Oq farzin oq katakda, qora farzin qora katakda terilishini 
unutmang. 
Izoh: Farzin o‘z rangidagi katakda turadi. 
Shaxmat donalari 2 qismga bo‘linadi: