1 shavkat zokirov

Uchinchi dunyo g`oyasi. 
Afrika, Osiyo davlatlarining boshqa xalqlar bilan munosabatlarini bazi sohalaridagi 
milliy-davlat manfaatlarining umumiyligi jahon hamjamiyatida uchinchi dunyoning 
o`rni haqida ulardagi tasavvurlarining bir-biriga nisbiy kelish shart-sharoitni yaratdi. 
Sobiq mustanlaka xalqlarining ijtimoiy fikri yevrosentrizm tomonidan belgilab, ular 
tomonidan o`zining noqis va chekka o`lkadanligi _ aks ettiradi milliy ozodli kurashi 
asosida milliy o`zlikni anglash rivojlanib bordi. Biroq mustaqillik davrida ham 
o`zinig kamsitilganlik teng huquqli emasligini anglash saqlanib qoldi. Bu Osiyo va 
Afrika mamlakatlarining xam eng yuqori tehnologiyalar sohasidan rivojlangan g`arb 
mamlakatlardan qaramligi g`arb turmushi tarzini sharq mamlakatlariga keng 
miqyosida bilan mustahkamlamoqda bunday sharoitlarda tabiiyki imperiyachilik va 
yangi mustamlakachilik o`rtasidagi uzviy bog`liqlik ekspluatatsiyasi qinayotgan 
millatlar mavjud bo`lgan dunyo shulardagi ahvolni o`zgartirishning zarurligini 

---

50 
anglash vujudga keldi. Bugun esa davrning asosiy ziddiyati- imperiyachilik va yangi 
mustamlakachilik o`rtasida ziddiyat ekanligi haqida tasavvur kelib chiqqan edi. 
Sharqda bu - qarshilikni Mao Szedun bir muncha aniq ravshan talqi qiladi. U1974-
yili “uch dunyo” konsepsiyasini ilgari suradi. 
U dunyoda yuqori darajada rivojlangan kanibalistik mamlakatlar va SSSR bilan bir 
qatorda kam taraqqiy etgan uchinchi dunyo mamlakatlari ham mavjudki, ularning 
barcha kulfatlariga imperiya kuchlari sababchidurlar, uchinchi dunyo uchun 
kanibalizm sharoitida kelajak yo`q deb hisoblanadi. 
Manfaatlarning mushtarakligi maqsad birligi va bundan kelib chiqib kuch g`ayratlarni 
birlashtirish zarurligiki tushunishga olib keldi. 1950-yillarda uchinchi dunyo
mamlakatlatlari orasida qo`shilmaslik harakati vujudga keldiki bu Indira Gandining 
so`zlari bilan aytganda “yangi mustamlakachilik bilan hamkorlik qilmaslik ruhini 
davomi bo`lgan edi” Sovuq urishi davrida bu harakat qo`shilmagan mamlakatlarga 
siyosiy iqtisodiy monyovr imkoniyatini bergan edi. Umumiy manfatlarni himoya 
qilishga qaratilgan uchinchi dunyo mamlakatlarining “Afrika birligi tashkiloti” “arab 
davlatlari ligasi”, “77 lar gurugi”, “ACEAN” va shu kabi ittifoqlari, tashkilotlari 
vujudga keldi. XX asrning so`ngi uchdan birida bu mamlakatlar o`rtasida iqtisodiy 
hamkorlik, yangi iqtisodiy tartibotlar uchun harakatlarni paydo bo`lishi g`oyalari 
faollashadi.