1 shavkat zokirov

Turkizm va panturkizm 
1990-yillarda ayniqsa Sovet armiyasining 1990-yili Bokuga kiritilganidan so`ng 
Turkiyaga turkizm (turk xalqlarining madaniy g`oyalari) va panturkizm (ularning 
manaviy va siyosiy birlashuvini konsepsiyasi) darafdorlari faollashdilar. Xatto buyuk 
turon xaqida - turklar rahnamoligida jahon buyuk davlati to`g`risidagi g`oyalar qayta 
to`plana bordi. 

---

48 
SSSRning parchalanishi natijasida Usmon imperiyasi davrlarini qo`msovchi shaxslar 
paydo bo`la bordiki, ular orasida panturkiychilik illuziyalarini uyg`otmoqda. Ular 
xususan komilchilik g`oyalarining dushmani Rizo Nuri g`oyalarini maqullaydilarki, 
uning fikricha turkey xalqlar turklarning rahnasmoligida konfedratsiyaga 
birlashtirilishi zarur. Uning maslakdoshi Nihol Otsiz 1950shunday yozgan: “Turk 
millati hamma narsadan ustunligiga ishonuvchi, uning milliy tarixiga ehtirom 
ko`rsatuvchi va turkizm g`oyalari uchun o`z hayotini qurbon qilishga tayyor 
kishilarning turkdirlar” 
1950-yillar oxirlaridan Turkiyaga haddan tashqari va antisionistik yo`nalishdagi 
millatchilik harakati deb atalmoqda. U turk xalqlarini birlashtiru=ishi shiori bilan 
chiqmoqda.1993-yil Turkiyaning Antaliya shahrida turk xalqlarining o`rtasida 
siyosiy va madaniy aloqalarning mustahkamlanishi uchun chiqayotgan turk davlatlari 
va jamoalarining do`stlik va qardoshlik kongresi bo`lib o`tdi. 
Qozog`istondagi Anash partiyasi alohida turk etnoslarining mavjudligini tan olmay, 
ularning barchasi faqat turklardir deb hisoblaydi. Panturkiychilik kayfiyatlari ayniqsa 
Ozarbayjonda avvalo Ozarbayjon Xalq-demokratik partiyasi dasturida namoyon 
boladiki, bu partiya panturkiychilik yo`nalishidagi dunyoviy davlat barpo etish yo`lini 
yoqlamoqda. 
Panaziatizm. 
1960-yillardan Osiyo xalqlarining irqiy asosda konsolidatsiyasi shaklida 
panosiyochilikni jonlanishi alomatlari paydo bo`la bordi. Panosiyochilikka Osiyo 
xalqlarining yangi mustamlakachilik va imperiyachilikka qarshi kurashda maqsad va 
harakatlarni birligi kosepsiyasi sifatida Javohar lar Noru katta ahamiyat berdi. 
Bu g`oyaga muvofaq Osiyo xalqlari o`z kuch g`ayratini siyosiy, iqtisodiy, va 
madaniy sohalarda birlashtirishlari lozim. Panosiyochilikning hayotiyligi haqida 
hususan 1960-1970-yillarda “Osiyo osoyishtalar uchun” shiyorini targ`ib etuvchi 

---

49 
Filippindan Klaro M. rikto guvohlik berdi. Rekto uchun ikkinchi jahon urushiga 
qadar panosiyochilikning sifatida taxassub uchun buyuk namuna bo`lgan edi. 
Urushdan keyin _ qattiq harbiy mag`lubiyat alamini tortdilar, bundan kelib chiqqan 
noqislik hissi Yaponlarda kuchli salohiyatni harakatga keltirdiki natijada Yapon 
iqtisodiyoti AQSH va Yevropa qudratiga nisbatan jiddiy raqobatchiga aylandi. 
Osiyoni osiyolashtirish - shuningdek jamiyat tuzumini g`arbona liberal demokratik 
modeliga chaqiriq ham bo`lib Osiyo g`rbining induvidualizmga jamiyat manfaatlari 
yo`lidagi hokimyatini paternalistic shaklini qarama-qarshi qo`ymoqda . singapur 
axborot va sanat vaziri “konfutsiylik, daosizm va buddaviy lik asosida yangi 
sivilizatsiya tug`ulmoqda” degan fikrni ilgari suradi. 
“Osiyoni faollashtirish” avvalo Osiyo tinch okeani mintaqsi mamlakatlari cha 
harakterli bo`lib bunga parallel tarzda va rivojlanayotgan mamlakatlat=rdagi ijtimoiy 
fikrni shakllanishi asosida ayniqsa o`zini 1960-1970-yillarda namoyon etgan uchinchi 
dunyo tafakkuri rivojlanib bordi.