1 shavkat zokirov
Download 0.78 Mb. Pdf ko'rish
|
|
74 Xitoy 1945-2010 yillarda. Ikkinchi jahon urushidan so'ng va fuqarolar urushi (1946-1949 yy.) yillarida Xitoy. Ikkinchi jahon urushi tugagandan so'ng Xitoyning siyosiy jihatdan birlashtirish masalasi yana kun tartibidan bosh masala bo'lib qolgan edi. Biroq mamlakatdagi ikki asosiy kuch-XKP bilan Irkindan o'rtasidagi mamlakatda imkon bo'lish uchun kurash voqealarining keyingi arvojiga ta'sir etmasdan qomasdi. 1946 yilning mayiga qadar SSSR va Xitoy Respublikasi o'rtasidagi ahdlashuviga ko'ra Mangjuriya xududida sovet qo'shinlari turdilar. Bu rayonni Yaponlar Monggjou-go qo'g'irchoq davlati mavjud bo'lgan vaqtda iqtisodiy jihatdan rivojlangan rayonga yollantirgan edilar. CHuqqinda bo'lib o'tgan muzokaralar natijasida XKP va Golindan 1945 yilning 10 oktyabrida mamlakatda tinchlik o'rnatish va milliy birlikka erishishi hamda Siyosiy maslahatlashuvini chiqarish haqida ahdnoma tuzdilar. Biroq muzokaralar qatnashchilari XKP qurolli kuchlarining kelajakdagi statusi masalasida kelisha olmadilar. CHon Koshi ularni tarqatib yuborishini va ozod qilingan rayonlardagi hokimiyatini uning hukumati vakillariga topshirishni talab qilib turib oldi. XKP rahbari Mao Izodin bunday yo'ldan bora olmasdi va u bu talabni bajarishdan bosh tortadi. SHu vaqtda Gomindan yetakchisi AQSHning qo'llab quvvatlashga tayanib kommunistlar nazorati ostida bo'lgan rayonlarda qator hujum operatsiyalarini amalga oshirish chora tadbirlarini ko'ra boshladi. Natijada mamlakatda yana fuqarolar urushi yoqasiga kelib qoldi. Bu vaqtda tashqi matfaatdor kuchlar uchun Xitoydagi vaziyat yetarli darajasida aniq ravshan emasdi. 75 Xitoyda qo'shinlari bo'lgan Amerika Qo'shma SHtatlari mamlakatda o'z mavqelarini mustahkamlashi mo'ljallab 150 minglik qo'shinni o'qitib 45 ta diviziyani qurollantirib Gomindan armiyasini tayyorlashda ishtirok etdilar. CHan Kayshi reja bilan rasmiy munosabatlarni saqlab kelayotgan sobiq SSSR ham Xitoy kommunistlarini qo'llab quvvatlash qaroriga kelganicha yo'q edi. SSSR rahbari I.Stalinga avvaliga AQSH prezidenti G.Grumenga ham ma'qul bo'lishi kabi yagona Xitoyning koalitsion hukumatini yuzaga keltirish eng to'g'ri variant bo'lib ko'ringan edi. Biroq voqealar boshqacha tus olib ketadi. 1946 yilning yozida Gomindan qo'shiqlarining XKP nazoratidagi rayonlarga hujumi boshlanib ketdi. Bu fuqarolar urushini yangidan boshlanganligini bildirar edi. Urushning 1947 yilning o'rtalarigacha davom etgan birinchi bosqichida muvaffaqiyat AQSH tomonidan qo'llab quvvatlangan, ko'proq qurolanganva yaxshi tayyorlangan CHon Koshi armiyasi tomonida bo'ldi . Biroq fuqorolar urushining borishida komunistlarning partizan urushi natijasidan foydalanishga bo'lgan umidlari o'zini to'la-to'kis oqladi. Gomindan nazorati ostidagi xududlarda CHan Kayshi armiyasini tor-morkeltirishga cheretiloq keng ko'lamli xujum operatsiyalari o'tkazildi.Urushning trovord natijalarini xal qiluvchi janglar 1948 yil oxiri-1949 yilning boshlarida avj olib ketdi.XKP raxbariyati o'zinig barcha quroli kuglarin to'rta dela armiyasiga bo'ladi.PEN Dexusya qo'monlonligidagi birinchi armiya mamlakatning shimoli g'arbiy qismida joylashtirildi.Lyu Borenning armiyasi Markaziy xitoyda joylashgan edi.CHENI raxbarligidagi ishchi armiya sharqda, Monjuriyada esa Lin Byao qo'mondonligi ostidagi to'rtinchi armiya joylashadi. XPK kuchlari avval SHenyan rayonida Monjuriya g'alab qonzondilar, keyin esa CHonchunni egalladilar. SHuning bilan SHimoliy-SHarqiy Xitoy XPK kuchlari nazorati ostiga o'tdi. SHimol-SHarqiy Xitoydagi uchta yirik joylarda (1948 yil kuzidan 1949 yil yanvargacha gomindonchilar hammasi bo'lib 1.5 mln.dan ortiq askar 76 va zobitni, katta xududlarni, shu bilan birga g'alayuaga bo'lgan ishonchini ham yo'qotdi. Gomindanchilar rejimi halokat yoqasiga kelib qoldi. SHu bilan birga bu AQSH imperiya kuchlarining Xitoydagi siyosatining mag'lubiyati ham edi. 1949 yil avgustida AQSH davlat departamenti Xitoy bilan munosabatlar to'g'risidagi oq kitobni nashr ettirdi, unda aslini olganda Xitoyda Amerika siyosatining mag'lubiyatga uchraganligi e'tirof etilgandi. Ammo AQSHning imperiya kuchlari gomindonchilarga yordam berishni to'xtatmadilar. Janubiy Xitoy undan keyin Tayvannga qurol-yarog' keltirish davom etdi, u yerda Amerika maslahatchilari faoliyat ko'rsatdilar, AQSH harbiy havo kuchlari va dengiz kemalari 1949 yilning yanvarida TSindaodan (SHondun) chiqib ketgandan keyin Toyvan oroliga o'rnashdilar. AQSH hukmron doiralari chanxaygunchilar ahvolini Janubiy Xitoyda gomindan harbiy kuchlarini mustahkamlash uchun vaqtdan yutish imkonini beradigan “Tinch xujum”ga o'tish yo'li bilan yengillashtirishga intildi. SHu maqsadda gomindonchilar Xitoy prezidenti CHon Keyishi XKPga tinch muzokaralar boshlash niyati borligini bildiradi. Bunga javoban XKP Markaziy qo'mitasi muzokaralar uchun asos sifatida sakkazta shartni ilgari surdi; harbiy jinoyatchilarni jazolash, gomindan konstitutsiyasini, gomindan huquqiy tizimini bekor qilish, barcha reaktsion qo'shiqlarni demokratik asoslari qayta tashkil etish, byurokratik sarmoyani musodara qilish, agrar islohot, milliy manfaatlarga xilof shartnomalarni bekor qilish, demokratik koamuchon hukumat bo'lish maqsadida siyosiy maslahatlashuv konferentsiyasini chaqirish. Muzokaralar 1949 yil aprel oyining birinchi yarmida olib borildi va ahdnoma imzolanishi bilan yakunlandi, ammo uni nomindon hukumati tasdiqlashdan bosh tortdi. SHu munosabat bilan XKPning milliy ozodlik armiyasi hujumini qaytadan boshlab tez orada uning jangovor bo'linmalari YAntszi daryosini kechib o'tdilar. 1949 yil 23 aprelda 3-dala armiyasi qo'shinlari tomonidan Nankin qo'lga kiritildi. 77 Gomindon hokimiyati qoldiqlari Guanchjouga qochib o'tdi. SHiddatli janglardan so'ng 27 may kuni xitoyning eng yirik iqtisodiy va madaniy markazlaridan biri SHanxay XKP qo'shinlari tomonidan egallandi. 2-dala armiyasi ham YAntszini kechib o'tib TSzyansi provintsiyasini egalladi. 4-dala armiyasi qo'shinlari hujumini qaytadan boshlab 7 mayda Xan ni qo'lga kiritdilar va Janubiy va Janubga-g'arbiy Xitoy tomon yurishini davom ettirdilar. Bunda Xuqon provintsiyasi tinch yo'l bilan egallandi. SHimolda provintsiya markazlarni Tayyuan (SHansa) Sian (SHensi) va TSindao bandargohi qo'lga kiritildi. SHunday qilib gomintdonchilar armiyasi XKP rahbarligi Milliy ozodlik armiyasi (MAO) tomonidan uzil-kesil tor mor qilindi. Urushning uch yili ichida uning umumiy soni 5.7 mln. kishilik qo'shinlari tor-mor qlindi.Xitoy Xalq Respublikasining elon qilinishi uchun shart-sharoitlar vujudga keldi. 1949 yilning kuziga kelganda faqatgina Tayvand va Tibe XKP nazoratidan tashqarida bo'lib, bundan tashqari Gonkong va Mokao Buyuk Britaniya va Portugaliya boshqaruvi ostida qolayotgan edi. Xitoy Xalq Respublikasinig tashkil topishi XXR 1949-1957 yillarda. 1949 yilning 1oktyabr kuni Pekin shahrining ulkan Tenanimenmaydonida Xitoy Xalq Respublikasining tuzilganligi tantanali elon qilindi. Bu voqeadan birmuncha muddat ilgari bo'lib o'tgan XKP markaziy qo'mitasining II- plenumi(1949 yil mart)da partiya rahbari Mao TSzeduning dasturiy maruzasida Xitoyning fuqarolar urushi tugagandan keyingi rivojlanish vazifalari belgilab berildi.Uning fikriga ko'ra Xitoyda bevosita sotsializmga o'tishi uzoq kelajakdagimaqsaddir ,birinchi darajali vazifasi yangi dekakratiya bshlib u bu yilda o'ziga xos bosqich ekanligi ma'ruzada ta'kitlangag edi.Partiyaning bosh maqsadi Xitoyni kuchli sanoat taraqqiyot topgan buyuk davlagga aylantirish ekanligi,bunday jamiyatda Xitoy ishchilarining hal qiluvchi roli bo'lishi ma'lum qilindi. 78 CHon Koshi o'z tarafdorlari bilan AQSHning qo'llab -quvatlashi sharoitida Tayvanga borib o'rnashadi.Bu yerda kopitalistik yo'lda rivojlanadigan va xalqaro maydonda Xitoy halqining yagona qonuniy vakilligi o'rniga davvo qiluvchi ilgarigi davlat tuzilmasi - Xitoy Respublikasi rasman saqlab qolishdi. XXR e'lon qilingandan keyin Mao Izedunransligidagi Markaziy xalq hukumatini tashkil qilish haqida qonun qabul qilindi. U shingdek Xalq inqilobiy kengashining raisi ham bo'lib qoldi. Davlat ma'muriy kengashining premera etib (oliy ijroiya organi) ko'zga ko'ringan Download 0.78 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|