1-sinf o'quvchilariga masalalar yechishga o'rgatish metodikasi Mundarija Kirish

Ishning tuzilishi: Malakaviy bitiruv ishi asosan kirish qismi, 2 ta bob hamda xulosa qismidan iborat. Ishda murakkab masalalarni yechishning boshlang'ich sinf o'quvchilarining fikrlash doiralarini kengaytirishdagi ahamiyati yetarlicha asoslab berilgan va boshlang'ich sinf o'quvchilarida murakkab masalalarni yechish malakalarini shakllantirish lozimligi haqida to'xtalib o'tilgan.
Masalalarning yechimlarini topish asosan bolalarning fikrlash doiralarini kengaytiradi, ularning masala yechishga bo'lgan qiziqishlarini orttiradi, undan tashqari ularning logik tafakkurlarini rivojlantirish imkonini beradi, ularda masala yechishda uchraydigan qiyinchiliklarni yengish uchun qat’iylik va matonatlilikni tarbiyalaydi.
Ishning keyingi qismida boshlang'ich sinf o'quvchilarida murakkab masalalarni yechish malakalarini shakllantirish to'g'risida so'z boradi.
Yechilishi uchun bir nechta o'zaro bog'liq amallar bajarish talab qilinadigan masalalar murakkab masalalar deyiladi. Sodda masalalar kabi murakkab masalalar ham bilimlarni o'zlashtirishga, olingan bilimlarni mustahkamlash va mukammallashtirishga xizmat qiladi.
Biz bolalarga murakkab masalalarni bitta amal bilan yechib bo'lmasligini, yechish uchun berilgan sonlar va izlanuvchi son orasida mos bog'lanishlarni aniqlab, sodda masalalarga ajratish kerakligini uqtirib o'tamiz.
I.Bob Boshlangich sinflarda masala yechishning maqsad va vazifalari
Masalalar yechish matematika oqitishning muhim tarkibiy qismizdir. Masalalar yechmasdan matematikani ozlashtirishni tasavvur qilib bolmaydi.
Matematikada masalar yechish nazariyani amaliyotga tadbiq qilishning mutloqo tabiiy yolidir.
Matematikani oqitish umumiy sistemasida masalalar yechish, samarali mashq qilish turlaridan biridir. Masalalar yechish bolalarda avvolo mukammal matematik tushunchalarini shakllantirish, ularning dasturda belgilab berilgan nazariy bilimlarni ozlashtirishlarda favqulotda muhim ahamiyatga ega.
Bola maktabdagi mashgulotlarning birinchi kunidanoq masala bilan uchrashadi. Birinchi sinf oquvchilari bilan qilinadigan dastlabki suhbatlarning birida oqituvchi oquvchi qanday hayotiy tajriba va bilimga ega ekanini aniqlash maqsadida eng sodda masalaga murojaat qiladi. Masalan:«Sening 4ta qalaming bor edi, sen yana bitta qalam olding. Sendagi qalamlar nechta boldi?»
Maktabda oqitishning boshidan oxirigacha matematik masalalar oquvchilarga matematik tushunchalarni togri shakllantirishga, uni orab turgan muhitning ozaro aloqadorligining turli tomonlarini chuqurroq aniqlashga yordam beradi, organilayotgan nazariy qoidalarni qollanish, kuzatilayotgan hodisalarda har xil sonli boglanishlarni ornatish imkonini beradi. Shu bilan birga masalalar yechish bola tafakkurining rivojlanishiga yordam beradi.
«Matematik masala» ozi nima?
Matematik masala bu bogliqli ixcham hikoya bolib, unda bazi kattaliklarning qiymatlari kiritilgan bolib, ularga bogliq va masala shartida ular bilan malum munosabatlar orqali boglangan boshqa kattaliklarning qiymatlari izlanadi.
Ammo oqituvchilar masalaning boshqa tarifini ham biladilar: «masala — bu sozlar bilan ifodalangan savol bolib, uning javobi arifmetik amallar yordamida olinishi mumkin». Shuni takidlaymizki, bu tarif faqat arifmetik masalalarga taalluqlidir.
Masala tushunchasini tor manoda qarab, unda quyidagi tarkibiy elementlarni ajratish mumkin:
masalaning sharti — syujetning sozlar bilan bayoni bolib, unda son qiymatlari masala tarkibiga kiruvchi kattaliklar orasidagi funktsional boglanish oshkor (sonlar yordamida) holda yoki oshkormas shaklda (sozlar yordamida) korsatilgan boladi;
masalaning savoli — bunda bir yoki bir necha kattalikning nomalum qiymatlarini bilish taklif qilinadi.
Shunday qilib, har qanday arifmetik masalada nomalum (izlanayotgan) son (yoki bir nechta izlanayotgan son) va berilgan sonlar (ular ikkitadan kam bolmasligi kerak) dan iborat elementlar albatta bolishi kerak ekan.
Shart va savol — masalaning asosiy elementlaridir.
Masalalar yechishning boshlangich sinflarda organiladigan u yoki bu nazorat materiallarni ozlashtirish jarayonidagi muhim ornini takidlab, dasturda shunday deyiladi: “Natural sonlar arifmetikasi va nolni organish maqsadga muvofiq masalar va amliy ishlar sistemasi asosida tuziladi. Bu degan soz har bir yangi tushunchani tarkib toptirish har doim bu tushuncha ahamiaytini tushuntirishga yordam beradigan, uning qollanishini talab qiladigan u yokibu masalasuni yechish bilan boglanadi”. Arifmetik amallarini mazmunini, amallar orasidagi boglanishlarni, amal komponentlari bilan natijalari orasidagi boglanishlarni ochib berishda, har xil miqdorlar orasidagi boglanishlar bilan tanishishda mos soda masalalardan foydalaniladi. Yechilish uchun bitta amal bajarish talab qilinadigan masalalar soda masalalar deyiladi.
Sodda masalalar oquvchilarda murakkab masalalarni yechish uchun zarur boladigan bilimlar, malakalar va konikmalarni tarkib toptirish uchun asos bolib xizmat qiladi.
Yechilishi uchun bir nechta ozaro bogliq amallarni bajarish talab qilinadigan masalalar murakkab masalalar deyiladi. Murakkab masalalardan bilimlarni ozlashtirishga, olingan bilimlami mustahkamlash va mukammallashtirishga hizmat qiladi. Sodda va murakkab masalalarni yechish bolalaming fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishning foydali vositasi bolib, oz ichiga “yashirin informatsiya”ni oladi. Bu informasiyani qidirish masala yechuvchidan analiz va sintezga mustaqil murojaat qilish, faktlarni taqqoslash, umumlashtirish va hakozalarni talab qiladi. Bilishning bu usullarini orgatish matematika oqitishning muhim maqsadlaridan biri hisoblanadi.
Bizga psixologiyadan malumki, tafakkurning rivojlanishi shahsning ijodiy faoligi orqali aniqlanadi. Chunonchi, masalalarni mustaqil yechishni tashkil qilish oqituvchiga oquvchilarning mumkin bolgan aqliy qobiliyatlari rezervlaridan foydalanish imkonini beradi. Masalalarni yechishda bolalardagi fanga bolgan qiziqish rivojlanadi, umuman, mustaqillik, erkinlik, talabchanlik, mehnatsevarlik, maqsadga intilishlik rivojlanadi.
Masala yechish oquvchilarning shaxsiy tarbiyalarida ham katta ahamiyatga ega. Masalalarni yechish jarayonida oquvchilarning fikr doiralari kengayadi. Ular oz shaharlari, qishloqlari mahalalari hayoti bilan kishilarning ishlab chiqarish va qishloq hojaligidagi mehnatlari bilan tanishadilar. Yangi texnikani joriy qilish yoki mehnatni yaxshi tashkil qilish hisobiga mehnat unumdorligini orttirish, kishilarning faravonligini oshirish, davlatimiz, hukumatimizning bolalar haqida ularning oqishlari, dam olishlari, sportga munosabatlari borasidagi gamhorliklari kabi muhim malumotlarni bolalar kuchlari yetadigan darajada berilgan masalalar mazmunidan