1. Sirkoniy. Gafniy. Vanadiy. Sirkoniy (Zirconium) Zr, a = 91,22

Mavzu: Sirkoniy, Gafniy,Vanadiy kimyosi va texnologiyasi.
Reja:
1.Sirkoniy.
2. Gafniy.
3.Vanadiy.
Sirkoniy.
Sirkoniy (Zirconium) Zr, A = 91,22. Sirkoniy tabiatda ko‘p tarqalgan element, yer po‘stlog‘ining 0,025% ini tashkil etadi va nihoyatda tarqoq holda uchraydi. Sirkoniyning muhim minerallari badaleit ZrO₂ va sirkon ZrSO₄- Sirkoniy rudalari Donbassda bor.
Sirkoniy 1787- yilda topilgan. U kulrang yaltiroq metall, kukun holida esa qora rangda bo‘ladi; sirkoniyning kimyoviy xossalari titanga o'xshaydi. Odatdagi sharoitda unga suv va havo ta’sir etmaydi, yuqori haroratda birmuncha faol bo‘ladi; suyultirilgan kislotalar va ishqorlar unga ta ’sir etmaydi. HF da va zar suvida erimaydi. Uning asoslilik xossalari titannikidan ortiq. 2 va 3 valentli sirkoniy birikmalari titannikiga qaraganda ko‘proq beqarordir.
Demak, sirkoniy o ‘z birikmalarida hamisha 4 valentlidir. ZrC2— suvda erimaydigan va nihoyatda qiyin suyuqlanadigan oq modda (tc= 2680°C). Sirkoniy tuzlari eritmasiga ishqorlar ta’sir ettirilganda oq iviq cho'kma — sirkoniy gidroksid hosil bo’ladi. Bu gidroksid kolloid holga oson o‘tadi, kislotalarda eriydi, ishqorlarda erimaydi. Ishqorlar va ishqoriy metall karbonatlari bilan qizdirilganda sirkonatlarni, ya’ni sirkonat kislota tuzlarini hosil qiladi. Bularning tarkibi M₂ZrO₃, M₄ZrO₄ bilan ifodalanadi. Sirkonatlarning suvda eriydiganlari gidrolizlanadi.
Zr⁺⁴ tuzlarning eritmalari ham gidrolizlanadi va titanilga o‘xshash, sirkonil ZrO⁺² ionlarini hosil qiladi. Sirkonil xlorid ZrOCl₂ bunga misol bo‘la oladi.
Sirkoniy po‘latning turli navlarini tayyorlashda ishlatiladi. ZrO₂ o’tga chidamli idishlar, shishalar, moy bo'yoq va emallar tayyorlashda ishlatiladi.
ZrC dan qimmatbaho toshlarni tarashlash va shishalarni kesishda foydalaniladi. ZrN ham g‘oyat qattiq va qiyin suyuqlanuvchan moddadir (ts=2950°C).