1. soha haqida umumiy ma'lumot

4.2. Inson va texnosferaga xavflarning ta'siri

Hozirgi vaqtda 7 million kimyoviy moddalar va birikmalar (bundan keyin modda) ma'lum bo‘lib, ulardan 60 ming kishi inson faoliyatida qo‘llaniladi. Xalqaro bozorda har yili 500 paydo bo‘ladi... 1000 yangi kimyoviy birikmalar va aralashmalar.

Zararli modda inson tanasi bilan aloqa qilganda, u bilan aloqa qilish jarayonida ham, hozirgi va keyingi avlodlarning uzoq umrlarida ham zamonaviy usullar bilan aniqlangan jarohatlar, kasalliklar yoki sog‘liq holatidagi anormalliklarga olib kelishi mumkin bo‘lgan moddadir.
Amaliy foydalanishga qarab kimyoviy moddalar (organik, noorganik, element - organik) quyidagilarga bo‘linadi:
— ishlab chiqarishda ishlatiladigan sanoat zaharlari;
- qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan pestitsidlar;
- dori vositalari;
— uy kimyoviy moddalari;
- biologik o‘simlik va hayvon zaharlari;
Zaharlar, umumiy bilan birga, selektiv toksiklikka ega, ya'ni ular tananing ma'lum bir organi yoki tizimi uchun eng katta xavf tug‘diradi. Tanlangan zaharliligi uchun zaharlar chiqariladi:
- kardiyotoksik ta'sirga ega yurak; ushbu guruhga ko‘plab dorilar, o‘simlik zaharlari, metall tuzlari (bariy, kaliy, kobalt, kadmiy)kiradi.;
- asosan aqliy faoliyatning buzilishiga olib keladigan asab (uglerod oksidi, organofosfor birikmalari, alkogol va uning surrogatlari, dorilar, uyqu tabletkalari va boshqalar);
- jigar, ular orasida xlorli uglevodorodlar, zaharli qo‘ziqorinlar, fenollar va aldegidlar alohida ajralib turishi kerak;
- buyrak - og‘ir metallarning aralashmalari etilen glikol, oksalik kislota;
- qon-anilin va uning hosilalari, nitritlar, arsenik vodorod;
- o‘pka-azot oksidi, ozon, fosgen va boshqalar.
GOSTga ko‘ra, moddalar toksik, butun organizmning zaharlanishi yoki jigar va buyraklardagi patologik o‘zgarishlarga olib keladigan alohida tizimlarga (Markaziy asab tizimi, gematopoez) ta'sir qiladi; bezovta qiluvchi — nafas yo‘llarining shilliq pardalari, ko‘zlar, o‘pka, terining tirnash xususiyati keltirib chiqaradi; allergenlar (formaldegid, erituvchilar, laklar asosida) ta'sir qiluvchi sezuvchanlik nitro va nitrozo birikmalari va boshqalar); mutagen, genetik kodning buzilishiga olib keladi, irsiy ma'lumotlarning o‘zgarishi (qo‘rg‘oshin, marganets, radioaktiv izotoplar va boshqalar); odatda malign neoplazmalarga (tsiklik ominlar, aromatik uglevodorodlar, xrom, nikel, asbest va boshqalar) olib keladigan kanserogen; reproduktiv (reproduktiv) funktsiyaga (simob, qo‘rg‘oshin, stirol, radioak izotoplari va boshqalar) ta'sir qiladi.

Jadval 4.1

Gaz va kondensat ishlab chiqarish ob'ektlarida ishlatiladigan xavfli moddalarning xususiyatlari

Modda	Ish maydoni havosidagi xavf sinfi	Mpkm.R. ish maydoni havosida, mg / m^3
Metan	4	7000
Turbinali yog‘	3	5
Dizel yoqilg‘isi	4	300
Benzin	4	300
Metanol	3	5
Etil merkaptan	2	1
Barqaror kondensat	4	300
Vodorod sulfidi	2	3
Monoetanolamin	2	1

Tebranish. O‘zgaruvchan jismoniy maydon ta'sirida elastik jismlar yoki jismlarda yuzaga keladigan kichik mexanik tebranishlarga tebranish deyiladi. Vibratsiyaning insonga ta'siri quyidagicha tasniflanadi: tebranishlarni uzatish usuli bo‘yicha; tebranish yo‘nalishi bo‘yicha; tebranishning vaqt xarakteristikasi bo‘yicha.

Tananing javoblari va ta'sir etuvchi tebranish darajasi o‘rtasida chiziqli bog‘liqlik yo‘q. Ushbu hodisaning sababi rezonans ta'sirida ko‘rinadi. Tebranish chastotalari 0,7 Gts dan oshganda, inson organlarida rezonans tebranishlari mumkin. Vertikal tebranishlarda o‘tirgan holatda bosh uchun rezonans maydoni 20 orasidagi zonada joylashgan...30 Hz, gorizontal holda — 1,5...2 Hz.
Vujudga umumiy tebranish ta'sirida asab tizimi va analizatorlar birinchi navbatda azoblanadi: vestibulyar, vizual, sezgir. Tebranish vestibulyar analizator uchun o‘ziga xos stimulyator bo‘lib, chiziqli tezlanishlar vestibulyar qoplarda joylashgan otolit apparati va ichki quloqning yarim doira kanallari uchun burchak tezlashishi uchun.
Akustik tebranishlar. Akustik shovqinlarning jismoniy kontseptsiyasi elastik muhitlarning eshitilmaydigan va eshitilmaydigan tebranishlarini qamrab oladi. 16 Hz oralig‘idagi akustik tebranishlar...Oddiy eshitish qobiliyatiga ega bo‘lgan odam tomonidan qabul qilingan 209 kHz, 16 Hz dan kam chastotali — infraqizil, 20 kHz dan yuqori — ultratovush deb ataladi. Kosmosda tarqalib, tovush tebranishlari akustik maydonni yaratadi.
Inson qulog‘i tovushlarni keng chastota va intensivlikda sezishi va tahlil qilishi mumkin. Eshitiladigan tovushlar maydoni ikkita chegara egri bilan cheklangan: pastki — eshitish chegarasi, yuqori — og‘riq chegarasi. Eng past chegara qiymatlari 1 oralig‘ida...5 kHz. Og‘riq chegarasi 140 db darajasida ovoz bo‘lib, 200 Pa tovush bosimiga va 100 Vt/m2 zichligiga to‘g‘ri keladi. Ovoz sezgilari noqulaylik ostonasida baholanadi (quloqdagi zaif og‘riq, teginish hissi, qichishish).
Shovqin har xil intensivlik va chastotaning aperiodik tovushlari to‘plami sifatida aniqlanadi. Atrofdagi shovqinlar turli xil intensivliklarga ega: nutq — 50...60 db, avtomobil Kiren — 100 db, avtomobil dvigatelining shovqini — 80 db, baland musiqa -70 db, tramvay harakatidan shovqin -70...80 db, oddiy kvartirada shovqin -30...40 db.
Ovoz bosimi darajasi 30 gacha bo‘lgan shovqin...35 db odamga tanish va uni bezovta qilmaydi. Ushbu darajani 40 ga oshirish...Habitat sharoitida 70 db asab tizimiga sezilarli stress keltirib chiqaradi, bu esa farovonlikning yomonlashishiga olib keladi va uzoq muddatli harakatlar bilan nevrozga olib kelishi mumkin. 75 db dan yuqori shovqin darajasiga ta'sir qilish eshitish halok bo‘lishiga olib kelishi mumkin-professional eshitish halok. Yuqori darajadagi shovqin (140 db dan ortiq) ta'siri ostida quloq membranalari, kontuziya va undan yuqori (160 db dan ortiq) va o‘lim mumkin.
Ish joylarida shovqinning standartlashtirilgan parametrlari GOST 12.1.003—83 tomonidan 1989 qo‘shimchalari va CH sanitariya me'yorlari bilan belgilanadi 2.2.4/2.1.8.562—96 "ish joylarida, turar-joy binolarida, jamoat binolarida va turar-joy binolarida shovqin."
Elastik to‘lqinlar kabi ultratovush eshitiladigan tovushdan farq qilmaydi, ammo tebranish jarayonining chastotasi energiyaning issiqlikka aylanishi natijasida tebranishlarning susayishiga yordam beradi:
Chastota spektriga ko‘ra ultratovush quyidagicha tasniflanadi: past chastotali — tebranishlar 1,12•104...1,0•105 Hz; yuqori chastotali — 1,0 * 105...1,0 * 109 Hz; tarqatish usuli bo‘yicha-havo va kontaktli ultratovushga.
Ultratovush gigienik standartlari GOST 12.1.001—89 va SanPiN 2.2.4.582—96 tomonidan belgilanadi. Ish joylarida havo ultratovushining gigienik xarakteristikasi 12,5 o‘rta geometrik chastotalar bilan uchinchi oktavali bantlardagi ovoz bosimi (db) darajasidir... 100 kHz. Mijoz bilan kelishilgan holda, qavs ichida ko‘rsatilgan indikatorning qiymatini belgilashga ruxsat beriladi.
Infraqizil-16 ostidagi chastota bilan akustik tebranishlar maydoni...20 Hz. Ishlab chiqarish sharoitida infraqizil, qoida tariqasida, past chastotali shovqin bilan, ba'zi hollarda past chastotali tebranish bilan birlashtiriladi.
Infraqizil tanaga 110 darajasida ta'sir qilganda... 150 db noxush subyektiv hislar va ko‘plab reaktiv o‘zgarishlar bo‘lishi mumkin: Markaziy asab tizimidagi buzilishlar, yurak-qon tomir va nafas olish tizimlari, vestibulyar analizator.
Ovoz assimilyatsiya qilish usuli yordamida shovqinning pasayishini hisoblang.
Operatordagi shovqin manbalari: yozuvchilar, sensorlar, kontrolörler va boshqa asboblar.
Natijalar operatorda shovqin spektrlarini qurish orqali grafik ravishda tuziladi: haqiqiy shovqin darajasi L_f, ruxsat etilgan maksimal daraja L_pdu, ovozni yutuvchi qoplamani qo‘llashdan keyin hisoblangan shovqin darajasi l_p.
Operatorning o‘lchamlari: uzunligi – 14 m, kengligi – 10 m, balandligi – 3 m.
Devor bo‘ylab 14 m qurilmalar, sensorlar, monitorlar, qarama-qarshi devor 14 m derazalar bilan band. 10 m devorda 3 m^2 maydonga ega eshik mavjud. Haqiqiy shovqin darajasi 4.2-jadvalda keltirilgan.
Jadval 4.2
Operatorda shovqin darajasi

Oktava bantlarining o‘rta geometrik chastotalari, Hz	31,5	63	125	250	500	1000	2000	4000	8000
Operatorda haqiqiy shovqin darajasi , дБ	87	83	80	76	72	67	62	60	57

Qaror:
Ovoz yutgich sifatida biz mineral jun matlar, shisha mato, qalinligi 1,2 mm bo‘lgan metall varaq, 33% teshilish, 3 mm teshik diametrini olamiz. material va sirt orasidagi bo‘shliq 100 mm.

1. 
   Biz zamin, ship, katta va kichik devorlarning maydonini, xonaning barcha yuzalarining umumiy maydonini topamiz:
   

_{ }


2. Qoplangan sirt maydonini toping:
Ushbu xonada ship va ikkita kichik devor ( ha, eshik maydonini olib tashlash) bilan qoplangan.

3. Tez – tez qabul qilingan ko‘rsatmalar va akustik signallar bilan bajariladigan ishlar va doimiy eshitish nazoratini talab qiladigan faoliyat uchun maksimal ruxsat etilgan shovqin darajasi 4.3-jadvalda keltirilgan.

Jadval 4.3
Ovoz bosimining maksimal ruxsat etilgan darajasi

Oktava bantlarining o‘rta geometrik chastotalari, Hz	31,5	63	125	250	00	1000	2000	4000	8000
Ovoz bosimi darajasi, дБ	96	83	74	68	63	60	57	55	54

4. Biz formuladan foydalanib, oktava chiziqlarining turli xil o‘rta geometrik chastotalarida shovqin darajasini pasaytiramiz