1. Tabiiy resurs salohiyati va uning iqtisodiy mohiyati Mineral xom ashyo resurslari hududiy joylashuvining mintaqaviy taraqqiyotda tutgan o’rni
Download 399.11 Kb. Pdf ko'rish
|
5 Mavzu Mintaqalar tabiiy resurs salohiyati va ularning hududiy
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish Tayanch so’z va iboralar
- 1. Tabiiy resurs salohiyati va uning iqtisodiy mohiyati
5 - mavzu. Mintaqalar tabiiy - resurs salohiyati va ularning hududiy taraqqiyotda tutgan o’rin. Reja: 1. Tabiiy resurs salohiyati va uning iqtisodiy mohiyati 2. Mineral xom ashyo resurslari hududiy joylashuvining mintaqaviy taraqqiyotda tutgan o’rni 3. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish Tayanch so’z va iboralar:Tabiiy resurs, mineral xom ashyo, tabiiy genetik belgi, ekologiya, Mendeleev davriy sistemasi, foydali qazilma zahiralari, tabiatni muuhofaza qilish 1. Tabiiy resurs salohiyati va uning iqtisodiy mohiyati Inson ishtrokisiz, tabiatan mavjud bo’lgan va kishilik jamiyati ehtiyojlari uchun xizmat qiladigan tabiat ne’matlari – tabiiy resurslar deyiladi. Tabiiy resurslar – insonlar foydalanayotgan yoki foydalanishi mumkin bo’lgan tabiatning jismi va kuchlaridir. Tabiiy resurslar kategoriyasi birinchi navbatda tabiatning inson xo’jalik faoliyati bilan bevosita bog’liqligini ko’rsatadi. Tabiat resurslarini shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruhga ishlab chiqarilmaydigan, ya’ni tiklanmaydigan resurslar – yer, neft, gaz, ko’mir va boshqa yer osti qazilma boyliklari kiradi. Ikkinchi guruhga tiklanadigan resurslar, yer usti boyliklari – qishloq xo’jaligi xom ashyolari kiradi. Birinchi guruhni, odatda, mineral-xom ashyo resurslari deb atash qabul qilingan. Tabiiy resurslar bir necha belgilariga ko’ra tasniflanadi. 1. Resursning tabiiy-genitik belgilariga ko’ra; 2. Resurslarning ekologik xarakteriga ko’ra; 3. Iste’mol ahamiyatiga ko’ra; 4. Xo’jalikdagi iqtisodiy ahamiyatiga ko’ra; 5. Saoat ishlab chiqarishidagi ahamiyatiga ko’ra; 6. Resurslarning shakllanish va ishlatilish xarakteriga ko’ra. O’zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti I.Karimov o’zining “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida, xavfsizlikka tahdid va barqarorlik shartlari“ nomli asarida ta’kidlagan - O’zbekiston, o’z yer osti boyliklari bilan haqli suratda faxrlanadi - bu yerda mashhur Mendeleev davriy sistemasining deyarli barcha elementlari topilgan. Hozirga qadar 2,7 mingdan ziyod turli foydali qazilma konlari va ma’dan namoyon bo’lgan istiqbolli joylar aniqlangan. Ular 100 ga yaqin mineral xom ashyo turlarini o’z ichiga oladi. Ularning tasdiqlangan zahiralari 970 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Shu bilan birga, umumiy mineral-xom ashyo potentsiali 3,3 trillion AQSh dollaridan ortiq baholanayotganini ham aytib o’tish kerak. Mineral-xomashyo resurslari har bir mamlakatning eng muhim boylik manbaidir. Undan olinayotgan mahsulotlar insonning turli ehtiyojini qondiradi. Mineral-xomashyodan turli metallar, yoqilg’i, qurilish materiallari, ximikatlar, qishloq xo’jaligi uchun o’g’itlar ishlab chiqarishda foydalaniladi. Yer ostidagi mineral hosilalar qidirilmagan va baholanmagan bo’lsa, u holda ular mineral xomashyo sifatida ko’rib chiqilishi mumkin, holbuki ularni aniqlashga va qidirishga mehnat sarflangan. Ammo yer ostidagi bunday mineral xomashyo zahiralari potentsial resurslar hisoblanadi, xolos. Ular yer qa’ridan qazib olingandan keyingina haqiqiy mineral xomashyo hisoblanadi. Mineral xomashyo tushunchasi foydali qazilma tushunchasi bilan uzviy bog’liqdir. Foydali qazilma - ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirishning hozirgi darajasida sanoatda foydalanish uchun yaroqli bo’lgan yer qobig’idagi tabiiy mineral moddalardir. Ular yer ostidan qazib olingandan keyin mineral xomashyo ko’rinishiga ega bo’ladi. SHunday qilib, yer qa’ridan qazib olingan, xalq xo’jaligi ahamiyatiga ega bo’lgan foydali qazilmalar mineral xomashyo deyiladi. Mamlakatda muayyan muddatda qidirilgan, aniqlangan, baholangan hamda prognoz qilingan foydali qazilmalar esa mineral resurslar deb ataladi. Download 399.11 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling