1. Tabiiy resurs salohiyati va uning iqtisodiy mohiyati Mineral xom ashyo resurslari hududiy joylashuvining mintaqaviy taraqqiyotda tutgan o’rni

8 - 
rаsm. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Dаvlаt bаlаnsigа оlingаn fоydаli  
Asl metallar 
89 
Radioaktiv metallar 
33
Rangli va noyob 
metallar
11
Qora metallar
3 
Tog'
-
kon xomasheosi
55
Tog
-
kimyo xomashyosi 
26 
Rangli tosh xomashyo 
konlari 
30 
Qurilish materiallari 
615 
Yer osti suvlari 
617 
Uglevodorod
-
lar 
235 
Foydali qazilma zahralarining Davlat balansidagi holati 
Asl metallar
Radioaktiv metallar
Rangli va noyob metallar
Qora metallar 
Ko'mir
Tog'-kon xam ashyosi
Tog'-kimyo xom ashyosi
Rangli tosh xom ashyosi 
Qurilish materiallari
Yer osti suvlari
Uglevodorodlar 

---

Mamlakatda tabiiy gaz va gaz kondensatini qayta ishlash istiqbollidir. 
Gazning tarkibida etan, propan va butan bo’lib, ulardan polimyer materiallari 
olinadi. Sho’rtan gaz-kimyo majmuidan olinayotgan propandan nitron tolasi ishlab 
chiqariladi.
Respublikamizning 5 ta asosiy mintaqalarida (Ustyurt, Buxoro-Xiva, Janubiy-
G’arbiy Hisor, Surxondaryo va Farg’ona) neft va gaz konlari mavjud. Keyingi 
yillarda respublikamizda 3 ta neftni qayta ishlash (Buxoro, Farg’ona,
Oltiariq) va 2 ta gazni qayta ishlash (Shurtan va Muborak) zavodlari ishlab turibdi.
3. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish  
O’zbekistonda Mendeleev davriy jadvalining deyarli barcha elementlari 
mavjud, jumladan, 2900 dan ortiq foydali qazilma konlari va ular namoyon bo’lgan 
istiqbolli joylar, 100 xilga yaqin mineral-xomashyo qidirib chamalangan, shundan 
taxminan 65 turidan hozirdayoq sanoatda va qishloq xo’jaligida foydalanilmoqda. 
1000 taga yaqin kon, shu jumladan 168 ta neft, gaz va kondesat koni, 51 ta 
qimmatbaho metallar koni, 41 ta rangli, nodir va radioaktiv metallar koni, 3 ta ko’mir 
koni, 22 ta kon - ma’dan, 14 ta kon - kimyoviy va 24 ta yarqirama tosh xomashyosi 
koni, 522 ta turli maqsadda foydalaniladigan qurilish materiallari va 151 ta chuchuk 
va mineral yerosti suvlari konlari qidirib chamalangan. Hozircha ularning 45 foizi 
foydalanishga jalb qilingan.
Respublikamizning umumiy mineral-xomashyo salohiyati taxminan 3,5 
trillion dollarni tashkil qiladi. Ishlatish uchun tayyorlab qo’yilgan foydali qazilmalar 
zahiralari 1025 mlrd. AQSh dollariga baholanmoqda. Shuni qayd qilish kerakki, 
respublikada nisbatan qisqa muddat ichida 200 mlrd. dollar miqdorida xomashyo 
qazib olindi.
Tayyorlab qo’yilgan zahiralar negizida respublikada 535 ta kon, shaxta, 
karyer, neft-gaz konlari, 420 ta suv olish joylari, balneologik shifoxonalar, 
shifobaxsh suvlarni quyish shoxobchalari ishlab turibdi.
Har yili respublika konlaridan taxminan 5,5 mlrd. dollar miqdorda foydali 
qazilmalar olinmoqda va ular o’rniga 6-7 mlrd. dollarlik yangi zahiralar 
qo’shilmoqda.
O’zbekiston Respublikasida ishga solinayotgan foydali qazilma konlari 
boshqa mamlakatlardan o’zining juda katta zahiralari bilangina emas, balki quyidagi 
bir qator xususiyatlari bilan ham ajralib turadi:
- 
birinchidan, tabiiy va mineral-xomashyo zahiralari yirik konlarda 
to’plangan bo’lib, ularni qazib olingan joyning o’zidayoq kompleks qayta ishlash 
imkoniyati bor;
- 
ikkinchidan, foydali qazilmalarning ko’pgina turlari tarkibida foydali 
komponentlar yuqori darajada bo’libgina qolmay, katta miqdorda yo’ldosh 
elementlarga ham ega;
- 
uchinchidan, konlarning ko’pchiligida ochiq usulda ishlash mumkin, 
rudalarni boyitish texnologiyasi ham nisbatan oddiy;
- 
to’rtinchidan, ko’pgina foydali qazilma konlari yaxshi o’zlashtirilgan, 
aholi zich yashaydigan hududlarda joylashgan. Ular qulay transport infratuzilmasi, 
shu jumladan suyuq va gaz holatidagi foydali qazilmalar uchun quvur transportiga 
ega.

---

Bir qator foydali qazilmalar, chunonchi, oltin, uran, mis, tabiiy gaz, volfram, 
kaliy tuzlari, fosforit, kaolin bo’yicha O’zbekiston tasdiqlangan zahiralar va 
istiqbolli rudalar jihatidan dunyoda yetakchi o’rinlarni egallaydi. Ma’lumki, 
mineral-xomashyo resurslari ham ichki, ham tashqi bozorning iste’mol obekti 
hisoblanadi. Shu tufayli, tog’-kon sanoati ishlab chiqarayotgan mahsulotlar milliy 
iqtisodiyotni quyidagi muammolarini yechishga yo’naltirilgan bo’lishi lozim:
• 
xalq xo’jaligi talabini an’anaviy turdagi mineral-xomashyolar bilan 
to’liq ta’minlash;
• 
tashqaridan kirib kelayotgan mineral-xomashyolar o’rnini to’ldirish;
• 
milliy xo’jalikning yangi sohalarini xomashyo bilan ta’minlash;
• 
ekologik vaziyatni va sanitar-gigenik vaziyatni (yod, brom, shifobaxsh 
minerallar) yaxshilanishini tashkil etish;
• 
tashqi bozorni o’zlashtirish va ijobiy savdo balansini tashkil etish.