1-Тажриба. Кимёвий реакция тезлигининг моддалар концентрациясига боғлиқлиги

КИМЁВИЙ РЕАКЦИЯ ТЕЗЛИГИ


1-Тажриба. Кимёвий реакция тезлигининг моддалар концентрациясига боғлиқлиги

Натрий тиосульфат (Na₂S₂O₃ ) билан сульфат кислота (H₂SO₄) нинг ўзаро реакцияси натижасида ҳосил бўладиган олтингугурт сувда эримаганлиги туфайли эритма лойқаланади ва маълум вақтдан кейин чўкма ҳосил бўлади:

Na₂S₂O₃+H₂SO₄=Na₂SO₄+SO₂+H₂O +S

Реакция бошланишидан лойқаланиш ҳосил бўлишига қадар бўлган давр кимёвий реакциянинг маълум тезликда давом этаётганидан далолат беради. Тажриба қуйидагача бажарилади: 3 та пробирка олиб, биринчисига 5 мл Na₂S₂O₃ ва 10 мл дистилланган сув, иккинчисига 10 мл Na₂S₂O₃ ва 5 мл дистилланган сув, учинчисига фақат 15 мл Na₂S₂O₃ (1:200) эритмасидан қуйилади.

Сўнгра яна учта пробирка олиб, ҳар бирига 5 мл дан H₂SO₄ (1:200) эритмасидан қуйилади. Пробиркалардаги H₂SO₄ эритмалари Na₂S₂O₃ эритмалари солинган пробиркаларга алоҳида-алоҳида қилиб солинади ва аралаштирилади. Аралаштириш бошланиши билан лойқаланиш ҳосил бўлишигача ўтган вақт секундомер билан ўлчанади. Қолган пробиркалар ҳам ўзаро аралаштирилиб лойқа ҳосил бўлиши учун кетган вақт ёзиб олинади. Сўнгра қуйидаги жадвал тўлдирилади.

Пробир-ка номери	Олинган эритма ҳажми, мл			Концен- трация С=	Лойқа ҳосил бўлишигача кетган вақт, (t) сек.	Реакциянинг нисбий тезлиги V=
	Na2S2O3	H2O	H2SO4
	a	b	в
1	5	10	5
2	10	5	5
3	15	-	5

Тажриба натижалари графикда кўрсатилади. Графикнинг абсцисса ўқига эритма концентрацияси (С) ордината ўқига эса кимёвий реакция нисбий тезлиги (V) қўйилиб, концентрация ортган сайин, реакция тезлиги ортиб бориши кўрсатилади.

2-Тажриба. Кимёвий реакция тезлигининг ҳароратга боғлиқлиги

Иккита пробирка олиб, биринчисига 5 мл Na₂S₂O₃ (1:200), иккинчисига 5 мл H₂SO₄ (1:200) эритмасидан қуйилади. Иккала пробиркадаги эритмани ўзаро аралаштириб вақт белгиланади ва лойқаланиш ҳосил бўлгунча кетган вақт аниқланади. Хона ҳарорати аниқланади ва юқоридаги реакция учун белгилаб қуйилади. Ҳар иккала пробирка водопровод суви солинган стаканга туширилади. Стаканни қиздириб сувнинг ҳароратини термометр ёрдамида ўлчаш орқали хона ҳароратидан (дастлабки реакция ҳароратидан) 10⁰ С га кўтарилади. Пробиркаларни 5-7 минут давомида стакандаги сувда (пробиркадаги эритмалар ҳарорати стакандаги сувники билан бир хил бўлгунча) тутиб турилади. Сўнгра пробиркалар сувли стакандан олиб аралаштирилади ва неча секунддан сўнг оқ лойқа ҳосил бўлиши ёзиб олинади. Худди шундай бошқа яна иккита пробирка олиб, юқорида келтирилган ҳажмда H₂SO₄ ва Na₂S₂O₃ эритмаларидан қуйилади.

Учинчи марта ҳароратни яна 10^оС ошириб, тажриба такрорланади. Тажриба натижаларини жадвалга ёзилади.

Пробирка номери	Олинган эритма ҳажми, мл		Ҳарорат (^оС)	Лойқа ҳосил бўлгунча ўтган вақт t, сек.	Нисбий реакция тезлиги V=1/t
	Na2S2O3	H2SO4
1	5	5	^оС
2	5	5	^оС+10^о
3	5	5	^оС+20^о

Тажриба натижалари асосида график тузилади. Абсцисса ўқига ҳарорат (⁰С) ва ордината ўқига тезлик (V) қўйилади.

Кимёвий реакция тезлигининг температура коэффициенти:
г = формула бўйича ҳисобланади.