1. Tarixiy arxitektura nazariyasi. Qadimgi sharq arxitektura nazariyasi

1-MAVZU. Tarixiy arxitektura nazariyasi. Qadimgi SHarq arxitektura nazariyasi. Qadimgi YUnon nazariyasi. Gippodam.
Reja.
1. Tarixiy arxitektura nazariyasi.
2.Qadimgi SHarq arxitektura nazariyasi.
3. Qadimgi YUnon nazariyasi. Gippodam.

Arxitektura nazariyasi me'morchilikning tabiati va o'ziga xos xususiyatlari va uning umumiy qonuniyatlari haqidagi fandir[1]. Arxitektura nazariyasi arxitektura ijtimoiy hayotning alohida hodisasi va ijodiy faoliyat shakli sifatidagi, uning genezisi, mohiyati va ijtimoiy funktsiyalari haqidagi gumanitar bilimlarning kengroq sohasining bir qismidir.
Ushbu bilim sohasi me'morchilik tarixi, umumiy me'morchilik nazariyasi, arxitektura kompozitsiyasi (shakllanishi) nazariyasi, me'morchilik tanqidi va jurnalistikani o'z ichiga olgan arxitekturashunoslik deb ataladi.
Boshqa tomondan, arxitektura nazariyasi, boshqa san'at turlari nazariyasi kabi, san'at tarixining bir qismidir yoki ba'zan shakllantirilganidek, "umumiy estetik nazariya". Oxirgi ta'rif noto'g'ri, chunki arxitektura, umumiy ma'noda qurilish faoliyatidan farqli o'laroq, nafaqat utilitar-konstruktiv va estetik faoliyat, balki, eng avvalo, "kosmosning badiiy-xayoliy tashkiloti" va inson hayotining faoliyat muhitidir. [2].
Eng umumiy ta'rifda arxitektura ikki funktsiyali san'at turidir, chunki arxitektura asarlari ikkita asosiy funktsiyani birlashtirishga mo'ljallangan: utilitar (yoki moddiy-amaliy) va badiiy (ma'naviy-amaliy).
Shunga ko'ra, arxitektura nazariyasining predmeti shakllantiriladi: arxitekturani badiiy ijod sifatida o'rganish, barcha funktsiyalar va amaliy vazifalarning birligida binolar va inshootlarni loyihalash va qurish san'ati. Arxitektura ijodi predmetining o'ziga xosligi arxitektura nazariyasini alohida ilmiy fanga ajratish uchun asos bo'lib xizmat qiladi[3].
Arxitektura kompozitsiyasi predmetining tashqi aloqalari. Mavzu-uslubiy vazifalar va dizayn metodologiyasining xilma-xilligi arxitektura nazariyasiga ko'plab o'zaro bog'liq ilmiy fanlar va ularni o'rganish usullarini kiritishni talab qiladi. Arxitekturani o'rganish bilan ko'plab fanlar shug'ullanadi: falsafa, arxitektura tarixi, sotsiologiya, madaniyatshunoslik. Ularning har biri arxitekturani o'z predmeti va gnoseologik usullar va evristik usullarning o'ziga xos xususiyatlariga ko'ra o'rganadi. Shunga ko'ra, arxitektura nazariyasi me'morchilik san'ati bilan bog'liq turli xil ilmiy muammolarni qamrab oladi: “uning ijtimoiy va ijtimoiy-funksional jihatlari, shakl va uslub shakllanishi, semantikasi, estetikasi va badiiy tasviri, shuningdek, me’morchilik faoliyatining konstruktiv-texnik, iqtisodiy, ijtimoiy-madaniy va ekologik shartliligi, etnik-madaniy va mintaqaviy xususiyatlari, saqlanishi, tarixiy-madaniy qadriyatlar, me’moriy meros, an’analar va innovatsiyalar o‘rtasidagi munosabat, tarixiy tajribani ijodiy rivojlantirish”[4].

2.Qadimgi dunyo eramizdan avvalgi XV asrdan 1-asrgacha mavjud bo'lgan barcha narsalarni o'z ichiga oladi. Bular Misr, Qadimgi Sharq (Mesopotamiya, Ossuriya, Fors, Finikiya), Hindiston, Xitoy va Yaponiya, Amerikaning qadimgi sivilizatsiyalari (Tolteklar, Inklar, Atsteklar, Mayyalar), Egey (Krit-Miken) va Etrusk madaniyatlari.