1. Tawekelshilik tùsinigi hám oni basqariw Tawekelshilikti bahalaw usullari

3. Táwekelshilikti kemeytiw jolları
Ámeldegi anıq emeslikler hám xaterler isbilermendi óz joybarınıń paydalılıǵın tereń analiz etiwge, islep shıǵarıw hám basqa ǵárejetlerdi puxtalıq tiykarında puqta jumsawǵa, tiykarǵı qurallar hám aylanba aqshalardan nátiyjeli paydalanıwǵa, baha siyasatın tuwrı belgilewge odaydı. Keri jaǵdayda kárxana iskerligi ino’iroz menen juwmaq tabıwı múmkin.
Táwekelchilikni kemeytiwdiń tómendegi jolları ámeldegi:
1. Táwekelchilikning payda bolıwınan shaǵılısıw.
2. Táwekelchilikning tásirin kemeytiw.
Birinshi jaǵdayda isbilermen óz iskerligine qáwip tuwdıratuǵın hár o’anday xaterdi chetlab ótiwge háreket etedi.
Ekinshi jaǵdayda bolsa isbilermen táwekelchilikning subyekt islep shıǵarıw -finanslıq iskerligine tásirin (záleldi) tómenletiw ilajların izlaydi.

• 
  Táwekelchilikni kemeytiwdiń baǵdarların belgilewde tómendegi jaǵdaylardı esapqa alıw kerek:
  
• 
  Eger isbilermendiń iskerlik túri anıq túrde táwekelshilik menen baylanısqan bolsa, bunday jaǵdayda onı chetlab ótiw múmkinshiligi bolmaydı ;
  
• 
  Bir túrdegi táwekelchilikdan shaǵılısıw onıń ekinshi túrin tuwdırıwı múmkin;
  
• 
  Táwekelchilikdan shaǵılısıw joqarı dárejede payda keltiretuǵın tarawlarda biznes múmkinshiliklerin chekleydi;
  
• 
  Isbilermenlik iskerliginiń kólemi iri hám kutilayotgan paydanıń muǵdarı qansha kóp bolsa, táwekelchilikning júzege keliwi múmkinshiligı da sonsha joqarı boladı hám taǵı basqa.
  

Táwekelchilikni kemeytiwde isbilermen onıń tásirin ózine alıwı, bólistiriwi yamasa basqalarǵa ótkeziwi múmkin.
Táwekelchilikni ózine alıw tómendegi kórinislerde bolıwı múmkin:
1. Aldınan joybarlastırılǵan halda zálellerdi o’oplovchi arnawlı rezerv fondların jaratıw.
2. Joybarlastırılmaǵan táwekelchilikdan kórilgen zálellerdi payda yamasa aktivler esabınan oraw.
Aldınan joybarlastırılǵan rezerv fondların jaratıw ózinen-ózi qamsızlandırıwlaw procesin ańlatadı. Subyekt ayrıqsha júz beretuǵın táwekelshilik jaǵdayları ushın paydadan ajıratılǵan qarjı esabına arnawlı fond (táwekelshilik fondı ) jaratadı. Mısalı, iri isbilermenlik subyekti onsha qımbat bolmaǵan úskeneni tosınarlı xaterlerden qamsızlandırıwlawdı arnawlı qamsızlandırıw kompaniyası arqalı ámelge asırıwdı maqul kórmeydi. Ózinen-ózi qamsızlandırıwlaw zálel múmkinshiligı kishi bolǵandaǵana maqsetke muwapıq. Biraq, rezerv fondı payda keltirmeytuǵın ólik kapital ekenligi ushın, isbilermenler bunday fondni kemeytiwge háreket etediler.
Ekinshi jaǵdayda, yaǵnıy joybarlastırılmaǵan táwekelchilikni ózine alıwda isbilermenlik firması táwekelshilik nátiyjesindegi joytıwlardı payda yamasa aktivlerden orawına tuwrı keledi. Eger joytıwlar kólemi paydadan úlken bolsa, ámeldegi likvidli aktivler yamasa menshikli kapitaldıń bir bóleginen waz keshiwge tuwrı keledi.
Isbilermenlik táwekelchiligini tómenletiwdiń taǵı bir usılı bul táwekelchilikni bólistiriw yamasa birlestiriw jolı menen joytıwlardı kemeytiw esaplanadı.
Táwekelchilikni bólistiriw, ádetde, isbilermenlik firmasınıń aktivlerin bólistiriw jolı menen ámelge asıriladı.
Múlk isbilermen shańaraǵınıń túrli aǵzaları atına ótkeriledi yamasa sol maqset ushın jaratılǵan korporatsiya hám trast firmaları atına ótkeriledi. Bunda bir maqset átirapında birlesken isbilermen shańaraǵınıń aǵzaları yamasa jaqın baylanısda bolǵan isbilermenlerdiń toparı (shirkat, korporatsiya, konsern hám basqa ) táwekelshilik qılıw áqibetinde kóriliwi múmkin bolǵan payda hám zálellerdi óz-ara bóliwlaydilar.
Táwekelchilikni bólistiriw arqalı kemeytiw usıllarınan biri - diversifikatsiyalew bolıp tabıladı. Onıń mánisi bir-biri menen baylanıslı bolǵan hár qıylı daǵı iskerlik kórinisleri ortasında kapital quymalardı hám tavar -materiallıq resursların bólistiriwden ibarat. Eger táwekelshilik áqibetinde bir iskerlik túrinen zálel ko'rilsa, basqasınan kórilgen payda esabınan onı oraw múmkin.
Diversifikatsiyalew islep shıǵarıw, kommerciya hám investitsiya iskerligi tarawlarında táwekelchilikning dárejesin kemeytiw imkaniyatın jaratadı. Onı diversifikatsiyalew tómendegi jollar menen ámelge asırılıwı múmkin:
kapital sarp etiwlerdi bir neshe iskerlik túrlerine bolıp jumsaw ;
hár túrlı túrdegi joqarı dáramat keltiretuǵın qımbatlı qaǵazlarǵa investitsiya qılıw;
materiallıq-texnikalıq támiynatı boyınsha sırtqı seriklerdiń sanın kóbeytiw;
túrli sigmentlarni o'amrab alǵan bazar hám qarıydarlardıń talabına uyqas tovarlar islep shıǵarıw ;
bazar konyukturasi hám qarıydarlar sigmentiga uyqas keliwshi túrli baha siyasatın júrgiziw;
júk tasıwshı túrli transport subektleriniń xızmetinen paydalanıw ;
tavar -materiallıq rezervlarni bir neshe orında bolıp asıraw hám taǵı basqa.
Ámeliyatda diversifikatsiyalew táwekelchilikni tek kemeytiwi emes, kerisinshe asırıwı da múmkin. Isbilermen óz aqshaın nátiyjesiz islep shıǵarıw iskerligine sarplaǵan tao'dirda táwekelshilik múmkinshiligı artadı.
Táwekelchilikni birlestiriw eki yamasa odan artıq kárxanalardıń qosılıwı nátiyjesinde júz boladı hám bunıń nátiyjesinde jańa sırtqıl tapqan kárxana dáslepkilerine qaraǵanda kóp aktivge iye boladı. Táwekelshilik xaterlerin tómenletiw jolında isbilermenlerdiń óz kapitalların birlestiriwi, olar ortasında alınǵan paydanı hám zálellerdi bolıw imkaniyatın jaratadı. Bul jaǵday kárxananı táwekelchilikdan pútkilley holi etpeydi, lekin onıń xater dárejesin bir muncha tómenletiwge járdem beredi.
Táwekelchilikni basqalarǵa ótkeriw yamasa táwekelshilik transferti - isbilermenlik táwekelchiligini kemeytiwdiń taǵı bir usılı esaplanadı. Bunda táwekelshilik xaterleri shártnama tiykarında ekinshi bir yuridikalıq shaxs moynına ótkeriledi.
Táwekelchilikni basqalarǵa ótkeriwdiń eki tárep ushın da paydalı sebepleri ámeldegi:
1. Táwekelchilikni ózine alıwda kóriliwi múmkin bolǵan zálellerdiń muǵdarı táwekelchilikni ótkeriwdagiga salıstırǵanda kóp bolıwı múmkin.
2. Táwekelshilik ótkeriletuǵın sırtqı subyekt xaterlerdi kemeytiwdiń nátiyjeli usılların biliwi hám kóbirek múmkinshiliklerge ıyelewi múmkin.
3. Táwekelchilikni ótkeriwshi málim tólew ornına itimal tutılǵan zálellerden ózin qorǵawǵa eriwse, táwekelchilikni alıwshı ótkeriwshiler badali esabınan dáramat kóriw múmkinshiligine iye boladı.
4. Táwekelchilikni ótkeriwdiń tómendegi formaları ushraydı :
5. +urilish shártnamaları - bunday shártnamanı dúziw arqalı isbilermen túrli obiektlerdi qurıw menen baylanıslı bolǵan barlıq táwekelchilikni qurılıs firmasınıń moynına ótkeredi.
6. Júklerdi asıraw hám jıberiw shártnamasın qol qoyıw arqalı isbilermen ónimlerdi tasıw hám asıraw dáwirinde júz beriwi múmkin bolǵan joytıwlar hám buzılıwlar boyınsha xaterin málim tólew ornına transport kompaniyasınıń moynına ótkeredi.
7. Satıw, xizmet kórsetiw hám támiyinlew shártnaması isbilermenge tavar hám xızmetlerdi tarqatıw menen baylanıslı táwekelshilik xaterlerin distribyutorlar moynına ótkeriw arqalı, itimal tutılǵan joytıwlardı kemeytiwge múmkinshilik jaratadı.