1-tema. Auditke uliwma sipatlama

Audit hám reviziya ortasındaǵı ayırmashılıqlar¹

Parıq qılatuǵın belgiler	Audit	Reviziya
1	2	3
Maqsetlerine qarap	Xojalıq júritiwshi subyekttiń finans-xojalıq iskerligindegi kemshiliklerdi onıń ajıralmas elementi sıpatında anıqlawǵa jol qoymawdı támiynlew, qamsızlandırıw boyınsha bahalaw hám tán alıw	Kemshiliklerdiń aldın alıw hám saplastırıw ushın olardı anıqlaw, jol qoymawdı támiynlew hám bahalaw
Huqıqıy tárepleri boyınsha	Puqaralıq huqıqı: xojalıq shártnamalarına tiykarlanıp ámelge asırıladı	Hákimshilik huqıq, nızamlar, kórsetpeler joqarı yamasa mámleket shólkemleriniń buyrıqlarına tiykarlanıp ámelge asırıladı
Gnoseologiyalıq (biliw) aspektleri boyınsha	Qarıydar kárxana buxgalteriya esabatındaǵı maǵlıwmatlardıń haqıyqıylıǵın dálillew	Júz bergen operaciyalar nızamdaǵı hám xızmetkerler tárepinen urlıqlar joqlıǵın anıqlaw
Metodikalıq tárepleri boyınsha	Usıl tárepleri uqsas, maqsetler hár túrliginen hár qıylı qatnaslarda biraq qoyılǵan kelip shıǵıp qollanıladı.
Obyektleri boyınsha	Klient-kárxana tólem uqıplılıǵın izden shıǵaratuǵın, onıń finanslıq jaǵdayın jamanlastıratuǵın barlıq jaǵdaylar obyektler esaplanadı	Ámeldegi nızamshılıq hám kárxana esap siyasatınıń buzılıwına alıp keletuǵın jaǵdaylar barlıq obyektleri esaplanadı
Basqarıw formasına qaray	Baylanıslar gorizontal hám ıqtıyarlı	Baylanıslar vertikal, hákimshilik tayarlaw hám májbúriy tártipte
Xızmetler ushın haqı tólew principlerine qaray	Qarıydar haqısı-kárxana yaki onıń razılıǵına qaray auditorlıq juwmaǵın alıwǵa bolǵan organ tóleydi	Haqını joqarı shólkem yamasa mámleket, máselen nızamshılıq organı da tóleydi
Ámeliy wazıypalar boyınsha	Jańa passiv birlespeler (investolar, kreditorlar)dı qamtıw etiw, tólew qábiletin bekkemlewge baylanıslı wazıypalardı qarıydar kárxana sheshedi	kárxana aktivleriniń saqlanıwı, aldın alıw hám tosqınlıq qılıw boyınsha wazıypalardı xojalıq dizimin sheshedi
Jeterlilik dárejesine qaray	Qárejetler hám nátiyjeler salıstırılıwına qarap jeterli principi ámel qıladı	Eń joqarı dárejedegi anıqlıq hám ayıpker shaxslardı hám de kórilgen zıyan kólemin anıqlaw principine ámel qıladı
Nátiyjelerine qaray	Auditorlıq esabatı hám auditorlıq juwmaǵın dúziw menen juwmaqlanadı	Reviziya aktleri – járiyma salıw, májbúriy kórsetpeler hám olardıń orınlanǵanın tekseriw

Audit hám reviziya ortasındaǵı joqarıda sanap ótilgen ayırmashılıqlar uluwma tárizde ayırım sabaqlıq hám qollanbalarda keltirilgen. Házirgi waqıtta bulardı uluwma qabıl etetuǵın kóz-qaraslar dep esaplaw múmkin.

Respublikamız ǵárezsizlikke erisip, bazar ekonomikasına ótiw hám ekonomikanıń erkinlestiriliwi nátiyjesinde reviziyanıń ornın audit iyelewi ilgeriledi. Biraq reviziya pútkúlley joq bolıp ketpedi hám keyin-ala respublikamızda ekonomikanı mámleket tárepinen tártipke salıwdıń bekkemleniwine qarap saqlanıp qalınadı. Bul pikirler audit hám reviziya ekonomikalıq qadaǵalaw kóz-qarasınan qaralǵanda, uluwma ǵárezsiz túsinikler ekenligin tastıyıqlaydı.

Auditorlıq biziń túsinigimizde xojalıq iskerliginiń analizi, hújjetli tolıq reviziya, balans schyotların tekseriw yamasa aytayıq sud-buxgalteriya ekspertizası bolmaǵanına qaramastan, audtorlar óz xızmet wazıypaların ámelge asırıw waqtında joqarıda sanap ótilgen jumıslar tártibi hám esap hám de qadaǵalaw-analitikalıq ámeliyatınıń basqa tarmaqlardan paydalanıladı.

Audit túsinigi qadaǵalaw hám reviziya túsiniklerine qaraǵanda keńirek, sebebi ol tek finanslıq kórsetkishler durıslıǵın tekseriwdi ǵana emes, al qárejetlerdi optimallastırıw hám nızamlı tiykarda paydanı kóbeytiw maqsetinde xojalıq iskerligin jaqsılaw boyınsha usınıslar islep shıǵıwdı óz ishine aladı. Auditti biznestiń ózine tán ekspertiza qılıw dep táriyiplew múkin. Bunda buxgalteriya esabı hám ishki xojalıq qadaǵalawı shártnama tiykarında ámelge asırılıp, finans-xojalıq operaciyalarınıń nızamshılıqqa muwapıqlıǵı tekseriledi (yaǵnıy esabat kórsetkishleriniń haqıyqıylıǵı qadaǵalawǵa alınadı).

1 R. Dusmuratov. Audit asoslari. Darslik.– T.: «O’zbekiston milliy enciklopediyasi», 2003. – 612 bet.