1-tema: Filosofiya: onın` predmeti, mazmunı ha`m ja`miyettegi roli. Jobasi

9-Tema.Korruptsiya ha`m onin`tiykarg`i ko`rinisleri.

Korruptsiya ha`m onin`tiykarg`i ko`rinisleri.
Reje.
1. Korruptsiya ne?
2. Korruptsiya ha`m onin` ko`rinisleri.
3. O'zbekistan Respublikasi Prezidentinin` ja`miyette huquqiy sanani ha`m huquqiy ma`deniyatti asiriw sistemasin tu`pten jetilistiriw haqqindag`i pa`rmani
Korruptsiya – bul ma`mleket ha`kimiyatinan shaxsiy ma`pleri ushin paydalaniw protssesin aniqlaw ushin isletiletug`in ken` atama. "Korruptsiya" so'zinin` o'zi latinsha "corrumpere" – korruptsiya ha`m "corruptio" - korruptsiya, paraxorlik, venalitet, korruptsiya.
Korruptsiya tu`sinigi.
A`piwayi so'zler menen aytqanda, Korruptsiya - belgili bir ku`shke iye bolg`an ma`nsabdar shaxs oni shaxsiy ma`pi ushin isletetugin protsess. Bunday shaxslar quramina ha`r qanday jag`daydin` sheshiliwine ta'sir ko'rsetiwge qa`dir bolg`an derlik barliq ma`leket xizmetshilerin kirgiziw mu`mkin: Siyasatshilar; Barliq da`rejedegi ma`nsabdar shaxslar;
Qadag`alawshi ha`m huquqti qorg`aw organlari wa`killeri; meditsina ha`m ta'lim wa`killeri.
Ken`rek ma'niste, korruptsiya atamasi para aliw, tovlamachilik, firibgarlik, mansab wa`killiklerinen paydalaniw, israpgershilik ha`m pullardi legallastiriwdi o'z ishina aladi.
Korruptsiya ha`m onin` ko`rinisleri.
Korrupsiyanin` sebepleri.
Korrupsiyanin` boliwi ha`m onin` gullep-jasnawi ushin ushin ju`da ko'p sebepler bar ha`m bul ha`diysenin` absolyut barliq ta`replerin aytip beriw ju`da qiyin. Sog`an qaramastan, tiykarg`I asosiy sebepler derlik ko`zge ko`rinedi.
Jeke ashko'zlik. Ashko’zlik etikaliq printsiplerge qaramastan, pul yaki ha`kimiyat ushun sheksiz qa`lewg`e alip keledi. tiykarinan, bul en` ko'p tovarlarg`a iyelik qiliw ushin tuwma insaniy tu`rtki. Tiyisli ta'lim ha`m ta`rbiyaning joqlig`i, xizmet minnetin sezinbew ha`m ma`mleket xizmetshisi xizmet ko'rsetetugun ja`miyet penen birdemliktin` joqlig`i sebepli shaxsiy a`dep-ikramliliq juwapkershiliktin` pa`s da`rejesi. Bunday jag`dayda shaxsiy `depsizlik ko'pshiliktin` mu`ta`jliklerinen ustem keledi.Is haqi. Ko'binese ma`mleket sektorindag`i xizmetkerlerdin` ko'pshiligine to'lenetugun kem is haqi ayrim adamlardi korruptsiya a`meliyatina ma`jbur qilmaqta.
O'z-o'zin an`law ushin pa`s imkaniyatlar. O'z qa`lewine ko're islew imkaniyati joqlig`i sebepli, ko'p adamlar korrupsiya sxemalari arqali pul islew ushin qastan ma`mleket mekemelerine islewge ketpekte. Ko'binese bunday adamlar "jilli" lawazimlardi iyelew ushin para beredi.
Korruptsiya ha`m onin` ko`rinisleri
Qatan` ha`m tez jazalardin` jetispewshiligi. Bul soni anglatadi, ha`tte kimdur aybdar dep tabilsa yaki ha`tte para menen uslang`an bolsa da, sud sistemasi bul protsessti keshiktiredi. Sud protsessi ju`da uzaq dawam etetug`un jag`daylarda ja`miyettegi keskinlik pa`seyedi ha`m qag`iyda retinde jumis toqtap qaladi. Ja`ne bir mashqala
Wa`killikli ha`m ga`rezsiz sudlardin` jetispewshiligi.
Ma`mleket a`meldarlari ortasinda juwapkershiliktin` joqlig`i. Bul soni an`latadi, ja`miyet ma`mleket sistemasi hizmetkerinin` konkret ne menen shugullanip atirg`anin bilmeydi. Jam`iyet onin` jumisin qalay orinlawi ha`m onin` menen qalay gu`resiwi haqqinda magluwmatqa iye emes. Sol sebepli, usi mansabdar shaxstin` is haqi, premiyalar, napaqalar ha`m napaqalardi haqli tu`rde alama-joqpa bahalawdin` imkani joq.
Korrupsiyanin` tu`rleri ha`m formalari.
Korruptsiya tu`sinigi ju`da ken` ha`m insan o`mirinin` ko'plep tarawlarina ta'sir qilg`anlig`i sebepli, oni bir neshe tu`rlerge yaki formalarg`a ajratiw a`detiy jag`day, bul bolsa o'z na`wbetinde ta'sir da`rejesi ha`m ko`lemine baylanisli. Korrupsiyanin` tiykarg`i formalari:
Shaxsiy (turaqli bolmag`an, ku`ndelik) korruptsiya;
Kishi korruptsiya;
Siyasiy (u`lken) korruptsiya.
Korruptsiya ha`m onin` ko`rinisleri
Shaxsiy (turaqli bolmag`an, ku`ndelik) korruptsiya;
Bul ju`da kem ushraytugin ha`m ja`miyettegi uluwma protsesslerge ta'sir o'tkize almaytug`in en` qa`wipli korruptsiya tu`ri.
Kishi korruptsiya.
Kishi ko`lemdegi, byurokratik yaki mayda korruptsiya - bul ha`r ku`ni korruptsiya bolip, ma`mleket a`meldarlari ja`maatshilik penen ushrasqanda ju`zege keledi. Kishi korruptsiya - bul a`meldegi nizamlar, qag`iydalar ha`m qag`iydalardi ha`mme na`rse nizamli ko'rinetug`in, biraq aylanba jollar menen aralasatug`in tu`rde qollaw menen baylanisli para beriwi esaplanadi. A`detta, korruptsiyanin` usi formasi az mug`dardag`I qa`rejetler menen baylanisli, sebebi ol en` a`piwayi ma`selelerdi sheshiwge tiykarlang`an. Bug`an keselxanalarda, mekteplerde, jergilikli litsenziyalaw organlarinda, politsiya ha`m saliq mekemelerinde paraxorliq kiredi.
Siyasiy (u`lken) korruptsiya.
Siyasiy korruptsiya – bul jeke ha`m ma`mleket sektori sub'ektleri ortasindag`i ha`r qanday pitim, bul arqali ma`mleket aktivleri nizamsiz tu`rde jeke mulkke aylandiriladi. Siyasiy korruptsiya ko'binese "u`lken" yaki joqari da`rejedegi korruptsiya menen sinonim sipatinda isletiledi. Bul byurokratiyaliq yaki mayda korrupsiyadan siyasiy qararlar qabil qiliw menen baylanisliligi menen pariq qiladi qiladi. Siyasiy korruptsiya ma`mleket ushin en` qa`wiplisi esaplanadi, sebebi xaliq atinan nizamlar jaratiw ha`m atqariw huqiqina iye bolgan siyasatshilar usi kushten o'z ku`shleri, statusi ha`m bayligin saqlap qaliw ushin paydalanadi. Siyasiy korruptsiya tek gana resurslardan israpgershilikke alip kelmesten, balki basqariw printsipin buzadi. Hu`kimet kleptokratik bo'lib qolmoqda.
Korrupsiyanin` maqseti, printsipleri ha`m ko`rinisleri.
Usi atama ta'riypinen ko`rinip turg`aninday, korruptsiya tek gana bir maqsetti go'zleydi: shaxsiy boyiw, kontsentratsiya ha`m ha`kimiyatti saqlap qaliw. Korruptsiya printsiplerin aliw mu`mkin
QARAR
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTI
JA`MIYATDAGI HUQUQIY SHUKURLIK VA HUQUQIY MADANIYATNI O'SITISh TO'G'RISIDA
Ja`miyette huquqiy sanani ha`m huquqiy ma`deniyatti asiriw nizam u`stemligin ta'miynlew ha`m nizam u`stemligin bekkemlewdin` a`hmiyetli sha`rtlerinen biridir.
Songi jillarda ma`mlekette milliy huquqiy sistemani reformalaw, ja`miyette huquqiy ma`deniyatti qa`liplestiriw ha`m qa`nigeli yurist kadrlardi tayyarlaw bo'yinsha a`hmiyetli isler a`melge asirildi.
Sonin` menen birge, insan huquqlari ha`m erkinliklerine hu`rmetli qatnasti qa`liplestiriwge, haliqtin` huquqiy sanasi ha`m huquqiy ma`deniyatin, ja`miettegi puqaralardin` huquqiy sawatxanlig`i da`rejesin ashiriwg`a tosqinliq qilatugin qatar mashqalalar ha`m kemshilikler saqlanip qalmaqta.
Sonin` ishinde, birinshi na`wbette huquqiy ta'lim ha`m ta`rbiya tarawinda huquqiy ma`deniyatti asiriw boyinsha sistemali ha`m o'zara baylanisli isler alip barilmagan. Ko'p jillar dawaminda bul ma`sele tek g`ana huquqti qorgaw organlari ha`m basqa ayrim ma`mleket organlarin` waziypasi sipatinda qabil qiling`an, sonin` menen birge shan`araq, ma`helle ha`m basqa puqaraliq ja`miyeti institutlarinin` mu`na`sip qatnasi ta'minlenmbegen.
Jaslardin` huquqiy ta`rbiyasina keri ta'sir ko'rsetetug`in printsiplerge qarsi huquqiy immunitetti qa`liplestiriw, ha`r bir insannin` o'zin tutiw nizamlari ha`m qag`iydalarina hu`rmet, milliy qa`driyatlarg`a sadiqliq ha`m huquqbuzarliklarg`a salistirg`anda qatnasti ta`rbiyalawg`a kompleks jantasiw mu`mkin emes.
Xaliqtin` huquqiy bilimlerin asiriw tarawindag`i waziypalar uliwmaliq xarakterge iye, olardi a`melge ashiriwdin` aniq samarali mexanizmlari mavjud emas, bu jamiyatda huquqiy ma`deniyatti asiriw boyinsha jumislarin` o`nimdarsizlig`inan da`lily beredi.
Xaliqtin` sanasinda shaxsiy sana ha`m ja`maat ma`plerin` ten` salmaqlilig`in saqlaw ideyasin tasdiyqlaw boyinsha huquqiy sanani ha`m huquqiy ma`deniyatti o`shiriw boyinsha to`men jumis ha`m nizam u`stemligin ta'miynlewge qatan` keri ta'sir ko'rsetpekte.
Xaliqtin` huquqiy bilimlerinin` jetispewshiligi ha`m ma`mleket organlarinin` nizamsiz qararlari u`stinen sudqa shag`im qiliw imkaniyatinan toliq paydalanilmag`anlig`i ma`nsabdar shaxslar ta`repinen puqaralardin` huquqlari ha`m nizamli ma`pleri buziliwi jag`daylarina alip keledi.
Bunnan tisqari, ha`zirgi globallasiw sharayatinda ilmiy-texnikaliq rawajlaniw, xaliqtin` huquqiy sanasi ha`m huquqiy ma`deniyatin jetilistiriwdin` innovatsion usullari, propagandanin` alding`I ha`m o`nimdarli qurallari ha`m shet ma`mleketlerdin` bul tarawdag`i alding`i ta`jriybesi o'z da`rejesinde paydalanilmay atir.
Xaliqtin` huquqiy sanasi ha`m huquqiy ma`deniyatin asiriw boyinsha islerdin` o`nimdarlig`in ja`nede asiriw, puqaralardin` huquqiy bilimlerin ja`miyetlik-siya`siy o'zgerisler menen uyg'un kombinatsiyada asiriwdin` zamanago`y usullarin jariyalaw, sondayaq, turaqli huquqiy immunitetti qa`liplestiriw.e
9. Maktabgacha ta'lim ministrligi A`dillik ministrligi menen birgelikte eki ay mu`ddette "Balanin` huquqlari ha`m ma`jburiyatlari" temasinda qa`nigelerdi qatnastirg`an halda mektepke shekemgi bilimlendiriw mekemelerinde ko'rgizbeli shinig`iwlardi sistemali tu`rde ja`riyalaw boyinsha usinislardi islep shig`adi ha`m belgilengen ta`rtipte O'zbekiston Respublikasi Ministrler kabinetine usiniladi.
10. Xaliq ta'limi ministrligi ha`m Joqari va Oliy va o'rta maxsus ta'lim ministrligi O'zbekiston Respublikasi A`dilik minimenen birgelikte:
2019/2020 oquw jilinan baslap oqiw mekemeleri oquwshilari ha`m talabalarinin` huquqiy ha`m tu`rde jetilistiriw mexanizmin ja`riyalaw, sondayaq talabalar ha`m talabalarning huquqiy sawathanlig`in asiriwg`a qaratilg`an oqiw da`sturlerin tu`pten qayta ko'rip shigiliwin ta'miynlew;
2019 jil 1 martqa shekem jaslardin` huquqiy sanasi ha`m huquqiy ma`deniyatin asiriwg`a qaratilg`an oquw materiallarini tayarlawdi, a`sirese, olardin` sanasinda korruptsiya ja`miyet ha`m ma`mleket rawajlaniwina ziyan etetug`in ha`diyse degen pikirdi bayan etiwdi;
Jas a`wladtin` huquqiy sanasi ha`m huquqiy ma`deniyatin asiriw tarawinda bilimlendiriw mekemeleri ha`m huquqti qorg`aw mekemelerinin` o'zara ta'sirinin` o`nimdarli mexanizmlerin ken`eytiw boyinsha sharalar ko'riw.
11. Joqari ha`m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi, Xaliq bilimlendiriw ministrligi Bas prokuratura, Ishki isler ministrligi, A`dillik ministrligi ha`m basqa ma`pdar ministrlik ha`m sho`lkemler menen birgelikte eki ay mu`ddette ha`r qiyli huquqbuzarliklar, belgilengen qagiydalardin` buziliwi, narkomaniyanin` aldin aliw bo'yinsha arnawli da`stu`rlerdin` islep shig`iliwin ha`m a`melge asiriliwin ta'minlesin.ha`m ta'lim mekemelerindegi basqa jaman ha`diyseler.
12. O'zbekistan Respublikasi A`dillik ministrligi ma`pdar ministlik ha`m sho`lkemler menen birgelikte:
2019 jil 1 iyuline shekem Advice.uz huquqiy habar sistemasinin` islep shig`iliwin ha`m iske tu`siriliwin ta'minyleydi;
O`zbekistan Respublikasinda korrupsiyag`a qarsi gu`res
Ga`rezsizliktin` da`slepki ku`nlerinenaq O`zbekistanda korruptsiyani joq qiliw boyinsha maqsetli siyasat alip barilmaqta, onin` shen`berinde nizamshiliq ha`m institutsional tiykarlar jetilistirilmekte, xalqaraliq birge islesiw bekkemlenbekte.
Korrupsiyag`a qarsi gu`restin` sho`lkemlestiriw-huquqiy mexanizmlerin jetilistiriw, korruptsiyag`a qarsi sharalar o`nimdarlig`in asiriw, haliqtin` huquqiy ma`deniyati, ma`mleket organlarinin` puqaraliq ja`miyeti institutlari ha`m massaliq habar qurallari menen o`nimdarli o`zara baylanislarin sho`lkemlestiriw 2017-2021 jillarda O`zbekistandi rawajlandiriw strategiyasinin` tiykarg`I bag`darlarinin`biri sipatinda belgilendi.
2017 jil 3 yanha`mrda ma`mleketimizda "Korrupsiyag`a qarsi guresiw haqqinda" gi Nizam qabil etildi, ogan muwapiq korrupsiyag`a qarsi guresiw tarawindag`I ma`mleket siyasatinin` tiykarg`I bag`darlari haliqtin` huquqiy sanasi ha`m huquqiy ma`deniyatin asiriw, ja`miyettegi korruptsiyag`aqatan` qatnasti qa`liplestiriwge qaratilg`an; ma`mleket ha`m ja`miyet turmisinin` barliq tarawlarinda korrupsiyanin` aldin aliw boyinsha shara-ta`dbirlerdi a`melge asiriw; korrupsiyag`a tiyisli huquqbuzarliqlardi o'z waqtinda aniqlaw, olarg`a jol qoymaw, olardin` a`qibetlerin, olarg`a sebep bolg`an sebeplerin ha`m sharyatlardi joq qiliw, korrupsiyag`a tiyisli huquqbuzarliqlar ushin juwapgershiliktin` bar ekenligi printsipini ta'miynlew.
Korrupsiyag`a qarsi gu`resiw tarawindag`i ma`mleket organlari iskerligin muwapiqlastiriw ushin korrupsiyag`a qarsi gu`resiw boyinsha respublika mekemelerara komissiyasi du`zildi, onin` isshi organi - O`zbekistan Respublikasi Bas prokuraturasi.
Komissiyag`a ma`mleket ha`m basqa korrupsiyag`a qarsi da`sturlerin islep shig`iw ha`m a`melge asiriwdi sholkemlestiriw waziypasi ju`kleildi; korrupsiyag`a tiyisli d huquqbuzarliklardin` aldin aliw, aniqlaw, olardi joq etiw, olardin` aqibetlerin joq etiw, sondayaq, korrupsiyag`a alip keletug`in sebepler ha`m shart-sharayatlar boyinsha shara-ta`dbirler o`nimdarlig`in asiriwin ta'miyinlew; usi tarawdag`I sho`lkemlestiriw, a`meliy ha`m huquqiy mexanizmlerdin` o`nimdarlig`in monitoring qiliw ha`m bahalaw ha`m basqalar.
Korrupsiyag`a qarsi gu`reste qatnasatug`in ma`mleket organlari Bas prokuratura, Ma`mleket qa`wipsizlik xizmeti, Iski isler ministrligi, A`dillik ministrligi, sonday-aq, O`zbekistan Respublikasi Bas prokuraturasi quramindag`i ekonomikaliq jinayatlarg`a qarsi gu`resiw departamenti. Korrupsiyag`a qarsi ilimiy ta`repten ta'miynlew maqsetinde Bas prokuratura akademiyasi qasinda Korrupsiyag`a qarsi gu`resiw boyinsha ilimiy-ag`artiwshiliq oray sho`lkemlestirildi.
Status sezilerli tu`rde o'zgartirildi ha`m barliq ma`mleket organlarinin` waziypalari aniqlandi. Korrupsiyag`a qarsi gu`resiw tarawindag`i huquqti qorg`aw organlarinin` maqset ha`m waziypalari sezilerli da`rejede jetilistirildi. "Ishki isler organlari haqqinda",
Korrupsiyag`a qarsi gu`resiwdin` tiykarg`I bagdarlari.
Korruptsiya ja`miyet ta`repinen payda boladi ha`m ja`miyet bar bolganda gana bar boladi. Usi tu`rdegi jinayatti joq qiliw mu`mkin dep aytiw ju`da natuwri. Biraq, a`meliyatta ko'rsetilgenindey, bir ma`rtelik ta`dbirler ha`m na`tiyjesiz. Sonin` ushin ma`mleket apparatida korrupsiyag`a qarsi ta`dbirlerdin` kompleks da`sturin islep shig`iw ha`m a`melge asiriw za`rur.
Korrupsiyag`a qarsi siyasat tu`rli tarawlarda korrupsiyani payda etetug`in ha`m ku`sheytiretug`in sebepler ha`m sharayatlardi joq qiliw yaki minimallastiriw boyinsha ma`mleket hakimiyati ha`m puqaraliq ja`miyeti institutlari ta`repinen ko'rilgen ko'p qirrali ha`m izshil shara-ta`dbirlerdi islep shig`iw ha`m a`melge asiriwdan ibarat.
Soni da yatta tutiw kerek, ko'pshilik isengenindey, korruptsiya tek gana jinayatshiliq emes. Bul ekonomikaliq, siyasiy, sotsialliq-ma`deniy ha`diyse. Sonin` ushin korrupsiyag`a qarsi gu`resiw tek gana huquqti qorg`aw mekemeleri iskerliginen tisqarida bolg`an shara-ta`dbirler kompleksi menen a`melge asiriladi. Usi qatnas penen avtor korrupsiyag`a qarsi barliq texnologiyalarin qollaw ha`r ta`repleme boliwi kerek, ya'gniy o'z ishine aliwi kerek, dep esaplaytugin qa`niygelerdin` pikirine qosiladi.
Rossiyada barliq korruptsiyag`a qarsi sharalar o'z-o'zinen dawam etetug`in bolsa, korrupsiyag`a qarsi gu`resiw o`nimdarlig`i pa`s boladi. belgili, ishindegi byurokratiyaliq sistema o'z-o'zin dawalaw sharalarin ko'riwge qa`dir emes. Aqir, ko'plegen ma`nsabdar shaxslar korruptsiyag`a ta'sir qiladi, biraq olar korruptsiyag`a qarsi gu`resiwge de shaqiriladi. Bunnan tisqari, olar korruptsiyag`a qarsi gu`res boyinsha komissiyalarda otiradi, ha`tteki ba'zida olardi basqaradi (ma`selen, bir paytlar Korrupsiyag`a qarsi ken`esin basqarg`an buring`I bas ministr M. Kasyanov ashiq jiynalista bir neshe ma`rte "Misha eki protsent" dep atalg`an, onin` buziq qiliqlarin aytqan). Duris, ayrim waqitlarda usi a`meldarlar bir neshe "bo'ri" ni forma kiyip, ja`maatshilik ta`repinen bo`leklenip ketpesligin "tapsiradi".
Korrupsiyag`a qarsi gu`restin` tiykarg`I sharalari:
• 1) korrupsiyag`a qarsi gu`resiw ushin islep shig`ilg`an normalardi ja`riyalaw boyinsha bir qatar nizam hu`jjetlerinin` qayta ko'rip shig`iliwin, korrupsiyag`a qarsi nizamlar ha`m nizamasti hu`jjetlerin tekseriwdin` turaqli a`meliyatti ja`riyalawdi na`zerde tutatugin korruptsiyag`a qarsi da`sturdi islep shig`iw ha`m a`melge asiriw;
• 2) a`dalatli tan`lawlar ha`m qiyin imtihanlar tiykarinda ma`mleket xizmetine saralaw ha`m en` jaqsi kadrlardi ko'teriw. V. Kostikov haqli tu`rde aytqaninday, "ku`sh sistemalarinda abroyli adamlar pu`tkil Rossiya boylab kerek" [2]. Ha`m olar tiykarinan a`piwayi adamlar arasinda qaldi;
• 3) halal ma`nsabdar shaxsti qorg`aw mexanizmini jaratiw;
• 4) ma`mlekettin` aylaniwin ta'miynlew
u`sh ay mu`ddette haliqtin` sotsiyalliq ja`rdemge mu`taj qatlamlarina biypul ixtiyariy (probono) huquqiy ja`rdem ko'rsetiw sistemasin islep shig`iwdi na`zerde tutiwshi tiyisli normativ-huquqiy hu`jjet proektin islep shig`adi ha`m belgilengen ta`rtipte Ministrler Kabinetine usinadi;
haliqti qiziqtirg`an en` aktual ma`selelerdi turaqli tu`rde aniqlaw, aniq da`sturler tiykarinda maqsetli ha`m mazmunli huquqiy propagandani alip bariw, huquqiy propagandani a`melge asiriwdin` zamanago`y mexanizmlerin ja`riyalaw boyinsha haliqtin` tu`rli qatlamlarinin` pikirerin uyreniw, analizlew;