1-tema: qaraqalpaq tili hám oníŃ basqa pánler menen baylaníSÍ Joba

Metaforalar tómendegi usıllar menen jasaladı:
A) uqsatılatuǵın predmetler qatar turıp bir-birine uqsatıladı: Qızlar - gúl, jigitler - búlbil. Men - búlbil, sen - gúl. Paxta - namıs, paxta - ar. Baylar - qasqır, túlki, xalıq qoyan eken. Birewleri - ay, biri - kún.
B) Betlik jalǵawların (qosımtaların) qabıl etken ayırım betlik emes atlıqlar basqa predmetke awısıp, metafora boladı: Búlbilmen sayrawǵa baǵım bolmadı. Men bir búrkitpen shayırlıqta alǵır.
V) metaforaǵa ótken sózge «boldım», «edim», «ediń», «edik», «edi», «eken», «emes», «dur» dizbeklesip keledi: Taw edim, tas boldım. Tawdan ushqan búrkit boldım. Biz baylawlı ǵaz edik.
Metaforalar stillik ózgesheliklerine hám ulıwma xalıqlıq bolıw dárejesine qaray – 1. Ulıwma xalıqlıq tildegi metaforalar; 2. Ulıwma xalıqlıq tilde qollanılatuǵın, biraq obrazlılıq xarakterge iye metaforalar; 3. Ulıwma xalıq tilinde tanımalılıqqa iye emes metaforalar bolıp bólinedi.
Egerde sózlerge –day, -dey, kibi, yańlı, -sha, sıyaqlı, misli usaǵan kómekshi sózler hám qosımtalar jalǵansa yaki dizbeklesse teńew boladı: Ol arıslan jigit (metafora), Ol arıslanday jigit (teńew). Ol gúl edi (metafora), Ol gúl kibi dolandı (teńew).
Metonimiya
Qanday da bir predmettiń yaki qubılıstıń ataması ekinshi predmet yaki qubılıs penen baylanısına qaray sol atama menen qayta atalıwına metonimiya deymiz. Olar tómendegi usıllar menen jasaladı:
1. Predmettiń ózi ıdısı arqalı ataladı: Eki keseni ishti. Bir tabaqtı kórdim de degen joq.
2. Shıǵarma avtorı arqalı qayta ataladı: Oqıdım Ájiniyaz, Berdaqtı. Kóz áynegin qıysayta kiyip, Mishurindi oqıydı geyde.
3. Predmetlerdi turǵan, jaylasqan ornı arqalı qayta ataw: Pútkil auditoriya shawqım kóterdi. Qala uyqılap qalıptı.
4. Háreketi onıń iyesin bildiriw ushın qollanıw: Bul gáplerdi ana shot qaǵatuǵınıńa jetker.
5. Predmettiń kólemi, reńi, hár túrli belgileri, temperaturası arqalı sol predmetti qayta ataw: Aqımaqtıń aǵası bolǵansha, aqıllınıń inisi bol. Uzaqtan bir qara kórindi. Jaqsınıń jamannan sorasań parqın, Aspan jer arası onnan kóp jaqın. Tońıp kelip ıssıǵa tıǵıldım.
6. Predmettiń hár qıylı kemis-qutıǵı arqalı sol predmetti qayta ataw: Sasıqtıń kóbinen, hasıldıń azı jaqsı. Awıldaǵı aqsaqtı alıp kel maǵan. Soqırdı kórdi gereńdi esitti degeniń ne?
7. Aytıwshı hám tıńlawshıǵa túsinikli bolǵan zat hám qubılıslardıń atın atamay, olarǵa tán bolǵan belgiler arqalı zat hám qubılıslardı qayta ataw: Qasımnan ótken biyik óksheden júregime mıyıq qaǵıldı. Kóz ushında oramal kórindi. Bul mısallardaǵı biyik ókshe, oramal hayal qızlarǵa tán belgiler bolıp, awıspalı máni ańlatıp, hayal-qız mánisin bildirip tur.