1. Terorizim haqqinda tu’sinik Xaliq araliq terorizimnen xaliqti qorg’aw

Zamanag’oy qirg’in qurallarina neler kiredi
Yadrolıq jarılıwdıń ekilemshi tásir faktorları
Ximiyalıq qurallardıń túrleri hám qásiyetleri
Yadro quralılıqtaǵı portlaytuǵın elementtıń quwatına karab júdá kishi (quwatı 1 kt.ge shekem ) kishi (110 kt), urtacha (10100 kt) úlken (100 kt1 mt) hám kútá úlken (1 Mt. den joqori) túrlerine bólinedi.
Yadrolıq qurallar : yadro zaryadınan, quraldı nıshanǵa yunaltiruvchi kismdan hám quraldı basqaradigan kismidan shólkemlesken. Yadrolıq aslaxalar hár qıylı kórinislerde: bomba, mina, snaryad, raketa hám torpedalarning jawınger kismi hám basqa kurinishlarda tayarlanadı.
1958 jılda AQShda ótkerilgen sınaqtıń kursatishicha, 1 Mt yadro quralılıq xavoda portlatilganda, jerden 77 km.ge shekem biyikliktegi kiska túlkinli radio boglanishlari, 8001000 km uzınlıqtaǵı xar kanday túlkinlar ulıwma buzılǵan.
Yadro portlatshpning túrleri qoyılǵan maqsetke kóre, yadro portlatish jer júzinde, jer astında, suw astında hám xar qıylı biyikliktegi atmosferada ámelge asıriladı.Jer ústinde portlatilganda quraldıń jarqıldaw zonası yarım ay formasında jer ústinde kórinedi. Bunday xolatda jarılıw biyikligi jerden biyikligi matematikalıq formula menen ańlatıladı. Yadro quralları Yadro quralılıq : tájiriybe sınaqı maydanı Mısalı, 1958 jılda AQShda utkazilgan sınaqtıń kursatishicha, 1 Mt yadro quralılıq xavoda portlatilganda, jerden 77 km.ge shekem biyikliktegi qısqa tolqınlı radio boglanishlari, 8001000 km uzınlıqtaǵı xar qanday tolqınlar ulıwma buzılǵan. Xavoda portlatish eki qıylı sharayatta ámelge asıriladı :
•Jerden kishi biyiklikte, yaǵnıy jerden 10 km.ge shekem bolǵan xavoda portlatish bolıp, ol tómendegi formula menen anıqlanadı :
Bunda, quraldıń jarqıldaw zonası jerge tegmagan túrde dumaloq kóriniste boladı.
• Jerden úlken biyiklikte (joqori) portlatish tómendegi formula menen anıqlanadı :
Yadro jarılıwları túrleri
1) Hawa jollarınan (joqarı hám tómen);
2) Jerden (jer usti)
3) Jer tagidan (jer astındaǵı )

Ózbekstan Respublikası qorǵaw ministri, general-mayor Abdusalom Azizovning “Xalıq sózi-onlayn” basılıwına aytıwına qaraǵanda, artta qalǵan 2018 jılda mámleketimiz qorǵaw potencialın asırıw, áskerlerdiń jawınger shayligini kóteriw, milliy armiyamizni zamanagóy áskeriy texnika hám qural -saymanlar menen támiyinlew boyınsha keń qamtılǵan jumıslar jolǵa qoyıldı.

Atap aytqanda, 2018 — 2021 jıllarda áskerlerdi zamanagóy qural -qural menen támiyinlew hám áskeriy texnikalerdi remontlaw, modernizaciyalaw boyınsha kompleks baǵdarlama sheńberinde ótken jılda bir qatar zárúrli ilajlar ámelge asırıldı.
— Armiyanı aldıńǵı texnika, qural -sayman menen támiyinlew, ámeldegi texnikanı modernizaciyalawda úlken qádem taslandı, — deydi qorǵaw ministri A. Azizov. — Házirgi zaman áskeriy waqıyalarınıń tereń analizinen kelip shıǵıp, birinshi náwbette, áskeriy hawa kúshlerin rawajlandırıw, hawa hújiminen qorǵaw sistemasın bekkemlew, arnawlı operatsiyalar kúshlerin eń jańa texnika hám sayman menen támiyinlew ilajları ko'rildi. Rossiya Federatsiyasi, Kitay, Fransiya hám basqa bir qatar mámleketlikler menen áskeriy-texnikalıq sheriklik joqarı dárejede jolǵa qoyıldı.
Zamanago’y qural jaraqlar
Ekinshi jáhán urısı tawsılǵannan keyin, qurallanıw báygesi háwij aldı. Urıs hawlıǵıwı mámleketliklerdi sergeklentirgen hám “tınıshlıq qáleseń - urısqa tayarlan”, isenimin bekkemlegen edi. Altı jıl qorqınıshlıları zamanagóy qurallar soǵılıwına dúmpish berdi. Búginge kelip hújim hám qorǵawda qollanılatuǵın oǵada aldıńǵı qurallardı kóriwimiz múmkin.
“Avatar” hám “Ris-BP” biomorflari
“Avatar” hám “Ris-BP” jawınger robotlari razvedka jumısları hám júk tasıwdı uddalay aladı. “Ris-BP”ning tort ayog'i bolıp, pulemyot yamasa tankka qarsı basqariluvchi raketa menen úskenelenedi. Biomorf qálegen orında háreketlana aladı, atap aytqanda, 40 sm suw astında júriwi, 50 sm biyiklikke sekirip miniwi hám de oylı-shuqırlarda odimlashi múmkin.
“Ris-BP”ning maksimal tezligi saatına 15 km, oylı-shuqırlarda bolsa 10 km.
“Avatar” roboti tosıqlardan ótedi, hátte transport quralın aydawı múmkin. Ol barinen burın qutqaruv jumısları ushın jasalǵan, biraq keleside moynına jawınger wazıypa júklenip atır. Bunnan tısqarı, ashıq keńislik keńislikti baǵındırıwshı -operator gúzetiwinde jumıs júrgizedi.
Suwasti robotlari
RFning Teńiz askeriy flotı ushın teleboshqaruvli “Gavia”, “Marlin” hám “Pantera” robotlari islep shıǵarıldı. “Gavia” operator aldınan belgilegen jónelis boyınsha júrip maǵlıwmat toplaydı, razvedka jumısların orınlawı múmkin, bunnan tısqarı qıraqtı qorǵaw, minadan tazalaw jumısların atqaradı. “Marlin” 350 metrge shekem urada bolǵan ob'yektlarni izlep, suw astına súńgiwshiler salmaqliin jeńil etedi. “Pantera” bolsa cho'kkan ob'yektlarni qıdırıw, izertlew hám 105 kggacha júklerdi alıp shıǵıw ushın jaratılǵan.
Tankchisiz tank
Dong'i ketken “Armata” tanki da keleshekte robotga aylanıwı múmkin. Tank óndiriwshi “Uralvagonzavod” buyırtpa alıwı menenoq basqarıwshısız tank jasap beriwdi wáde etip atır. Korporatsiya basshısı Oleg Siyenkoning sózlerine qaraǵanda bul kóp waqıt almaydı.
“Armata” platformasidagi T-15 salmaqli BMP
Ushar zenitkalar
BMD-4 M “Sadovnitsa” tiykarındaǵı zenit kompleksi “Ptitselov” tájiriybelik-konstruktorlıq jumısları sheńberinde alıp barılıp atır. “Uchar zenitka” parashyut usılında túsedi hám oǵada biyiktegi hújimlerdi qaytara aladı. Bunnan tısqarı, desant ushın BTR-MDM “Rakushka” bronetransporteri jaratılǵan. Eki mashina da qural -saymanlanǵan.
MVSV-2008 dagi BMD-4 - Qorǵaw ministrliginiń ekspozitsiyasi.
MvSv-2008 dagi BMD-4 - Qorǵaw ministrliginiń ekspozitsiyasi.
Bombaning ózi nıshanǵa aladı
Rossiyanıń ózi nıshanǵa alıwshı bombalari Siriyada Islamıy mámleketke qarsı jangda sınap ko'rildi. Tank hám basqa bronetexnikaga qarsı aviatsion bombalar ózi nıshanǵa alıwshı jawınger elementler menen támiyinlenip atır. Element shamalıq nıshan jaqinına parashyutda túsiriledi. Keyin ol átiraptı infraqızıl sistema járdeminde skanerleydi hám nıshan anıqlanǵanda sekundına 2 km tezlikte 1 kgli mıs oqlardı otadi. Ol 70 mmli zirhni tesiwge ılayıq.
Sapyorsiz minasizlantirish
Minasizlantiruvchi UR-77 “Meteorit” apparatı 1977 jılda tayarlanǵan, biraq búginge kelip qollanıp atır. O'tochar qudıreti joqarılıǵı ushın orıslar “Zmey Gorinich” dep ataydi. Snaryadlar ózi júretuǵın “Gvozdika” gaubitsasiga biriktiriladi. Raketa artında uzınlıǵı 1 kmgacha shnur bolıp, portlaytuǵın element menen toldırılǵan hám aqırı jasırılǵan. Shnur tartıp portlatilishi nátiyjesinde tank ushın 6 m keńlikte jol ashıladı.
Minasizlantiruvchi UR-77 apparatı
Minasizlantiruvchi UR-77 apparatı
Elektronikani qurtıwshı mikroto'lqinlar
Átirap daǵı dushpannan qorǵawlanıw ushın SvCh pushka jaratılǵan bolıp, kúshli relyativistik generator hám aynalı antennaga iye, sonıń menen birge, basqarıw sisteması hám maǵlıwmatlar uzatıwshısı bar. Ol ZRK “Buk” shassisiga ornatıladı. Dushpandıń quralları hám tómenden ushqısh hawa ob'yektlarining radioelektron apparatların bo'g'adi.
Elektron qasnaq
Kontaktsiz hawa hújiminen qorǵaw sisteması túrli ırkinish beretuǵın tolqınlardı islep shıǵaradı. Quramalı hám kúshli cifrlı signal jardeminde olar Jer atmosferası hám jaqın kosmos daǵı nıshanǵa, jawınger gellek, raketa hám basqa texnologiyalıq qurallardıń sistemasına tásir kórsetiwge ılayıq. Nátiyjede dushpan apparaturasi móljeldı joǵatadı, sistema isten shıǵadı yamasa nıshandı urolmaydi.
Dawıssız suvasti qayiqlari
“varshavyanka” klassidagi dizel-elektrlı submarinlarning dawısı kútá tómenligi sebep “qara tuynuk” dep ataladı. Submarinlar 240 m urakacha batıwı hám saatına 20 uzel tezlikte jol basıwı, dushpan kemasini xufyona táqip etiwi múmkin. Ol orıs flotındaǵı “Som” hám “Paltus” saw asti qayiqlari ornına keldi.
Jazair ushın shıǵarılǵan 636 M “Varshavyanka” saw asti qayig'i
Jazair ushın shıǵarılǵan “varshavyanka” saw asti qayig'i
32 mıń qurılmadan shólkemlesken tarmaq
“Angara” kompyuter tarmaǵın bólek aytıp o'tmoq kerek. Zotan ol iri maǵlıwmatlar dızbeklerine qayta isley aladı. Odan áskeriy strategiya hám analizshilik salasında quramalı texnikanı proektlestiriwde paydalanilmoqchi. “Angara” esaplaw tarmaǵı hár túrlı 32 mıń qurılmanı birlestira aladı. Bul úlken kólemli maǵlıwmatlar bazasına qayta islew hám oǵada operativlik menen qarar qabıllaw imkaniyatın beredi.
Aralıqtan dúbeley payda etiw
“Dúbeley generatori” (Thunder Generator ) óltirmeytuǵın qural bolıp, Izrail armiyasında on jıldan artıq waqıt dawamında qollap kelinedi. Ol aldın eginlerdi qushdan qorısh maqsetinde jaratılǵan bolsa, keyininen adamlarǵa qarsı qollanıla baslandı. Generator impuls detonatsiyasi texnologiyası járdeminde úlken tezlikte kúshli tolqın zarbasi jiberedi. Zarba 30 m naridagi adamǵa tásir etedi, 3 metrden bolsa saldamlı ziyanlashi hám kontuziyagacha aparıwı múmkin.
Oraydan qashıwshı top
AQShning Trinamic Technologies kompaniyası DREAD atlı oraydan qashıwshı top (pushka) jarattı. Bul qural járdeminde sekundına 120 mıń ret atıw múmkin. Ol jaǵdayda oraydan qashıwshı kúsh qollanǵan. DREADni jasalma joldaslı platformaga ornatıw joybarlawtirilyapti.
Lazer nurı menen urıw
Boeing kompaniyası 1 kvt quwatlı turaqlı lazer nurı óndiriwshi Laser Avenger atlı qurılma ústinde isleyapti. Uzaq aralıqtaǵı nıshanǵa ıssılıq jóneltirip, dronni urıw yamasa portlaytuǵın element detonatsiyasini aktivlestiriwge ılayıq.
Boeing YAL-1 eksperimental jawınger samolyot bolıp, bartdagi kúshli lazer jardeminde dushpan ob'ektlerin joq ete aladı. US Missile Defense Agency / Wikimedia / Public domain fotosı
Boeing YAL-1 eksperimental jawınger samolyot bolıp, bartdagi kúshli lazer jardeminde dushpan ob'yektlarini joq ete aladı.
Bunnan tısqarı kompaniya jarılıwdıń soqqı urıw tolqının qaytarıwshı yamasa yutuvchi plazmali kúsh maydanın patentladi. Elektr, lazer hám mikroto'lqin nurların qollaǵan qurılma jarılıwdan aldın plazma interferensiyasi maydanın jaratadı hám de ol tolqın zarbining kinetik energiyasın utadı.
Baǵdarın ózgertiriwshi kósher
Amerikanıń DARPA agentligi Exacto programması sheńberinde ushıw dawamında baǵdarın ózgertiretuǵın kósher jaratıw ústinde izertlep atır. 50-kalibrli patronga elektron basqarıw ornatilgach, ol háreketleniwshi nıshandı ura aladı.
Radio arqalı basqariluvchi qo'ng'izlar
Agentliktiń taǵı bir oylap tapqanı HI-MEMS (Hybrid Insect Micro-Electrical-Mechanical System) dep ataladı. Ol jaǵdayda qo'ng'izchaga elektron sxema implantatsiyalanadi. Qo'ng'iz ulg'aygach, elektron sxema aktivlesedi jáne onı radio arqalı basqarıw múmkin. Onıń járdeminde tıńshılıq jumısların aparıw yamasa urıs maydanın baqlaw múmkin.
Lazer nurı menen urıw
Dushpandı belgilegen jerden atlastırıw hám kóriw qábiletinen waqtınsha juda qılıw ushın qollanıwshı qural. AQSh jaratqan bul vintovka insandı óltirmeydi hám qattı ziyan jetkezmeydi. “Adamgershilikli” qural.
Jarılıw jayın esapqa alıwshı granata XM25 CDTE granatometiga esaplaw blokı ornatılǵan bolıp, dushpandıń qaq ústinde jarılıwı ushın snaryadning ushıw waqtı hám aralıǵın aldınan esap -kitap etedi. Yarım kmgacha aralıqtaǵı dushpandı joq etiw múmkin.
Kvantlı kamuflyaj
Nıqaplanıw ushın kóp túrdegi lipaslar islep shıǵarılıp atır. Eń g'aroyib oylap tabılǵanlardan biri kvantlı kamuflyaj bolıp, ol ózinde nurni sáwlelendirmeydi, yaǵnıy kórinbeydi.

Pikir
Tererizim bul jamiyet ha’m pu’tkil insaniyat ushin en’ qawipli bol’an jaman illet boladi bul boyinsha qansha gu’resede a’sirimiz global mashqalasi bolip tur terorizimde bul boyinsha gures perzentlerimiz ushin ha’mde keleshegimiz ushinde kerek teroerizim kushiygenen ku’sheyse zamanagoy qurallaniw jarisida baslanadi ol degenimiz mamaleketler o’zlerin o’zleri qirip joyadi.
Sonday eken eger terorizimdi biz joq qilmasaq terorizim bizdi joq qiladi


Paydalanilg’an A’debiyatlar
www.wikipediya.uz
www.hozir.uz
www.fayillar.org
www.ziyonet.uz