1. Texnika xavfsizligi haqida umumiy ma’lumotlar. Mehnat xavfsizligini ta’minlovchi texnik vositalar

Xavfli elementning joylashishiga bog’liq ravishda to’siqlarning balandligi, mm (davlat standarti bo’yicha)

Xavfli elementlarning joylashish balandligi, v	Himoya to’sig’ining balandligi, a
	2400	2200	2000	1800	1600	1400	1200	1000 va kam
	Xavfli elementdan to’siqqacha bo’lgan masofa, b
2600 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200	100 - - - - - - - - - - - -	100 100 250 - - - - - - - - - -	100 100 350 350 - - - - - - - - -	100 150 400 500 600 500 100 - - - - - -	100 150 500 600 900 900 800 500 300 - - - -	100 200 500 700 900 900 900 900 900 600 - - -	100 200 600 900 1000 1000 1000 1000 1000 900 500 300 200	100 200 600 1100 1100 1300 1300 1400 1400 1300 1200 1200 1100

Tormozlash qurilmasi. Tormoz qurilmasi harakatlanayotgan mashinalarni, uskunalar qismlarini ko’tarilayotgan yoki tushirilayotgan yuklarni tezda to’xtatish uchun qo’llaniladi. Ayrim mashinalarning ishchi organlari katta massa va chastotali aylanishga ega bo’ladi hamda ular o’z inyersiyasi bilan uzoq vaqt aylanishi mumkin. Bu esa o’z navbatida ularga xizmat ko’rsatayotgan ishchilarga xavf tug’diradi.

Bunday hollarda xizmat ko’rsatuvchi xodimlarni jarohatlanishini xavflilik darajasi, tormoz qurilmasining ishlashi vaqtiga bog’liq bo’ladi.

Harakatlanayotgan uskunaning xavf sodir bo’lganda to’liq to’xtash t_t vaqtini quyidagi elementlarga ajratish mumkin.
t_t =t₁+t₂+t₃, (16.3.)
bu yerda t₁-avariya haqida ma’lumot olish va opyerator reaksiyasi vaqti; t₂-tomoz uzatmalari zvenolarida signalni ushlanish vaqti; t₃-ishchi organlarning to’liq to’xtashigacha ketgan vaqt.

Reaksiya vaqti opyeratorning individual xususiyatlariga, bilimiga, yoshiga va boshqalarga bog’liq bo’ladi. Bu vaqt 0,4 sekunddan 1,5 sekundgacha bo’lishi mumkin.

Signalni uzatkichda ushlanish (kechikishi) vaqti, uzatkich konstruksiyasiga bog’liq bo’ladi va tadqiqot orqali aniqlanadi. Uni shartli ravishda qabul qilish mumkin; gidravlik uzatgichli tormozlar uchun 0,2 s, mexanik uchun 0,3 s, pnevmatik uzatkichli tormoz uchun 0,6-0,7 s. Mexanik tormozlarni tormozlash vaqti tormoz valining aylanish chastotasiga, o’lchamlariga, detallari massasiga va tormoz momenti qiymatiga bog’liq bo’ladi.

Xavfsizlikni taminlash maqsadida iloji boricha tormozlash vaqtini qisqartirishkerak. Ammo shuni esda saqlash zarurki, tormozlash vaqtining kamayishi bilan dinamik nagruzkalar tez o’sadi va bu o’z navbatida detallarni sinishiga olib kelishi mumkin.

Harakatdagi mashinalarni tormozlashning samaradorligi xavf sezilgandan so’ng uning to’liq to’xtash yo’lini o’lchami bilan baholanadi. Traktor va avtomabillarning nazariyasidan ma’lumki to’xtash yo’lini sodda quyidagi ko’rinishda izohlash mumkin:

L₀ = (t₁+ t₂+ 0,5t₃) , (16.4.)

bu yerda L₀-to’xtash yo’li, m; –tormozlanganda boshlangich tezlik, km/soat; f_et- tormozlashning ekspluatasion sharoitlari koeffisenti; f-shinaning yer bilan tishlashish koeffisienti.

Agar avtomabil (traktor) g’ildiraklarida tormozi yo’q prisepni shatakka olgan bo’lsa to’xtash yo’li quyidagicha aniqlanadi.

L₀ = (t₁+ t₂+ 0,5t₃) , (16.5.)

bu yerda G_a – avtomabil (traktor) massasi, kg; G_n –prisep massasi, kg.