1. Traktor va avtomobillarniig yurish qismning ko’rsatkichlari. Yurish qismining asosiy elementlari va ularning vazifasi. Rul boshqarmasi

1-rasm. T-15OK traktori old bokliqli (blokirovkali) osmasi:
1, 6 — kronshteynlar; 2 — yarim rama; z — rezina bufer; 4 - old ko’prik; 5 — teleskopik amortizator; 7 — qulf; 8 — cheklagich; 9 — isirg’a; 10 — ustqo’yma; 11 — reznna yastiq; I2— ressora shotisi; 13 — ustqo’yma; 14 — ressora.



2-rasm. Taranglash kurilmalari sxemalari:


a —polzunli; b —krivoshipli: 1— yo’naltiruvchi g’ildirak; 2 —polzunlar; 3 —gusenisa telejkasining ramasi, 4, 13 — vilkalar; 5 — rostlash vinti; 6 — qo’zg’aluvchan kronshteyk; 7 — kronshteyn karetkasi; 8 — tortish prujinasi; 9 — bolt; 10—qo’zg’almas kronshteyn; 11 — rostlash gaykasi; 12 — krivoshin; 14 — prujina tirak shaybasining gaykasi





3-rasm. Gusenisali traktorning yurish qisma:
1 — taranglovchya g’ildirak; 2— taranglash va amortizasiya moslamasi; 3— gusenisa zanjiri; 4 — traktor ramasi; 5 — tutqich rolik; 6—karetka; 7— tayanch katok; 8 — yetakchi yulduzcha.

Gusenisali traktorlar osmali yo’naltirish qurilmalari tipi bo’yicha: bi-kr, yarirn bikr va elastik osmalarga bo’linadiiar. Bikr osmada elastik elementlar bo’lmaydi (T-100) yarim bikr osmalar uch va to’rt nuqtali qiiib yasaladi (T-130, T-YuOM, T-4A). Bu osmaga ega bo’lgan traktorlar tezligi 3-3,5 m/s bo’ladi. Elastik (qayishqoq) osma tezliklari oshirilgan (4,2-5 m/s) gusenisali traktorlarda ishlatiladi.

Tayanch katoklar osmalari tipiga qarab elastik osmalar baluulrll Avtomobil OS.chalari mustaqilmas va mustaqil osinalarga bo’linadi. Mustaqilmas osmada bir g’ildirak harakatlansa, shu ko’prikdagya boshqa g’ildirak ham harakatlanadi. Mustaqil osmada esa, bir ko’prikdagi g’ildirak harakatlanishi bir-biriga bog’liq boMmaydi. Avtomobil va traktor g’ildiraklari soni bo’yicha, traktorlar esa bundan tashqari oldi va orqa o’lchamlari bo’yicha bir-biridan farq qiladi
Traktor g’ildiragining umumiy soni 4 ta,.ba'zan 3 ta bo’ladi. Fiidiraklari bajaradigan funksiyasiga ko’ra. etaklovchi, etaklanuvchi va boshqariladigan g’ildiraklarga bo’linadi. Etaklovchi g’ildiraklar dvigateldan etib keladigai burovchi moment hisobiga tayanch yuzada harakatlanadilar. Barcha g’ildirakli mashinalar g’ildirak fsrmulalari quyidagicha belgilanadilar: 3x2; 4x2; 4x4, bunda birinchi son-g’ildiraklar umumiy soni, ikkinchi son- etaklovchi gildiraklar soni, g’ildirak metall qism (tugun, disk) va elastik qism-shinadan iborat. Shina g’ildirakka tushadigan dinamik nagruzkani kamaytirish, g’ildirakning tayanch goza bilan tishlashini oshirishga rno’ijallangan. Shinalar kamerali va kamerasiz bo’ladilar. Shinalar quyidagicha belgilanadi: 15,5x38 (MTZ-80). Bu erda 15,5 -shinaning eni - d'yumda; 38 - shinaning tashqi diametri, d'tomda. Agar raqamlar orasiga (-) qo’yilsa-past bosimli, agar (q) qo’yilsa-yuqori bosimli bo’ladi.
3. Rul boshqarmasi traktor (avtomobil) harakatini haydovchi belgilangan yo’nalishda saqlash uchun mo’ljallangan. Rul boshqarmasi engil va qo’lay bo’lishi kerak, buning uchun rul cliambaragiga qo’yilgan kuch va uning burilish burchagi ckeklangan bo’lishi lozim.
Avtomobil va traktorlarda boshqarish, g’ildiraklarni oldingi ko’prikka nisbatan burish, umumiy traktorlarda (K-701, T-150K) traktorlarning yarim ramalarini g’ildiraklar bilap birgalikda ularni biriktiruvchi vertikal sharnirga nisbatan burishdan iboratdnr:
Rul boshqarmasi, rul mexanizmi va rul yuritmasidan iborat. Rul mexanizmi vositasida haydovchining rul chambaragiga bergan k*"d rul yurimasiga uzatiladi. Rul yuritmasi rul mexanizmidan traktorking boshqariluvchi gildiraklari va yarim ramasiga uzatkladi. Rul yuritmasi rul mexanizmidan traktorning boshqariluvchi g’ildiraklari va yarim ramasiga kuch uzatadi." Rul yuritmalari mexanik, gidravlik va elektrik bo’lishi mumkin. Gidravlik rul yuritmasi avtomobil (traktor) larda boshqarishni osonlashtirish maqsadida qo’shimcha kuch hosil qilishga mo’ljallangan. Shu sababli hozirgi vaqtda ko’p ishlatilmoqda. Gidravlik rul kuchaytirgichi: bak, nasos, taqsimlagich va gidrosilindrdan tuzilgan.