1. “Turizm ish yuritishni tashkil etish fanining predmeti va vazifalari. Ish yuritish haqida tushuncha

Asosiy adabiyotlar

1. 
   . O’zbekiston Respublikasini mexnat qonunlari Kodeksi. 2002
   
2. 
   .O’zbekiston Respublikasini kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni ragbatlantirish to`grisida qonun. T.2001
   

3. Ish yuritish asoslari. Toshkent. O`qituvchi. 2003.
4. Sviridov O.YU. Finansы, denejnoye obraщeniye, kredit. Ekspress spravochnik dlya stud. vuzov. M.: Izd. tsentr Mart, 2004.
4. Xujjatlarni tayyorlash odatda kompyuterda olib boriladi. Xozirgi kunda kompyuter xar joydan yozuv mashinkasini sikib chikarib, xujjatlarni tizim va taxrirlashning asosiy vositasi bulib koladi. SHuning natijasida xujjat matnini tayyorlashda ancha yirik xajmdagi ma’lumotlarni aniklash va urganish; tuzish va kelishtirish jaryonida xujjatlarni kup marotaba qayta bosmadan chikarishni bartaraf etish, xujjatning ust qismini bezatish madaniyatini yanada yaxshilash imkonini beradi.
Xar bir xujjatni tayyorlash 3 bosqichda olib boriladi:
Ularning shakli tegishli idoralar tomonidan ishlab chikiladi va tasdiklanadi. Masalan, buxgalteriya xujjatlari unifikatsiyalashgan shakllar albomida Davlat statistika kumitasi tomonidan tasdiklangan va boshkalar.
Ishlab chiqarishni boshqarish murakkab kasblardan biri bo’lib u ma`limotli, ilmiy tayyorgarlikka ega, iqtisodiy omilkor tashkilotchilik qobilyatiga ega, har hil vaziyatlarni hisobga olib muhim qaror qabul qiluvchi, hujjatlarni to’g’ri yurituvchi boshqaruv san`atidan habardor va o’z oldiga qo’yilgan maqsadni bajarish va unga erishish uchun harakat qiluvchi kishilar guruhidir.
Boshqarishni samaradorligi, iqtisodiy ko’satkichlari, madaniyati, ishni bajarish darajasi boshqarish tashkilotini chetdan keladigan va ichki axboratlarni hujjat asosida taminlanishiga bog’liq. Muassasa va korhonalar ishlab chiqarishda va ho’jalikni yuritishda har xil qarorlar qabul qilishi, buyruq, farmoyish, dalolatnoma, tilxat, tushintirish xati, telegramma, telofonogramma, da`va, ,iltimos, kafolat, so’rov, tasdiq, hatlarini yozish, davlat tashkilotlarini yakka shaxslar bilan shartnomalar tuzish hujjatlariga korrespomdensiya deyiladi. SHaxsiy yozmalar-shaxsiy korrespondensiya, tashkilotlar bilan yozishmalar - hizmat korrespondensiyasi deyiladi.
Ish yuritishni bevosita asosini hujjatlar tashkil qiladi. Hujjatlar korhanalarni uzluksiz faoliyatini tartibga solib turadi. Xilma-xil hujjatlarni o’z vaqtida sifatli tayyorlash, jo’natish, qabul qilish yo’li, korhonalarning faoliyatining uzluksiz huquqiy asosda tartibga solib turishga ish yuritish deyiladi .
Xizmatga aloqador hujjatlar ish yuritishning yagona davlat sistemasi //IYUYADS// tashqiliy boshqaruv hujjatlariga bo’lgan davlat standartlari talablariga muvofiq xolda tayyorlanishini, rasmiylashtirish ishini, ish yuritilishini, ijrosi ustidan nazorat olib borilishini, hujjatlarni olish, saqlash, bosib chiqarish, ko’paytirish, nusxa ko’chirish tartiblarini belgilab beradi.
Hujjatlar iloji boricha qisqa, mazmuni aniq, har tomonlama asosli, puxta taxrir qilingan, tegishli bo’limlar bilan kelishilgan xolda tayyorlangan bo’lishi kerak.
Tayyorlangan hujjatning sifati, undagi ma`lumotlarning to’g’riligi uchun jovobgarlik shu hujjatni tayyorlagan, unga imzo qo’ygan shaxs zimmasiga yuklanadi:
Har bir turdagi hujjat qat`iy belgilangan rekvizitlar tarkibiga ega bo’lishi, ularning joylashish va rasmiylashtirish tartiblariga muvofiq kelishi kerak.
Barcha xujjatlar belgilangan namunadagi maxsus qog’oz /blank/ga yoki mashina, komp`yuter yozuvi usulida bosiladi.
1990 yildan mamlakatda tashqiliy - farmoyish hujjatlarini tayyorlash va rasmiylashtirishning yagona qoydalari amal qila boshladi. Hujjatlar muassasa va tashkilotlarni ishlab chiqarishdagi faoliyatini tartibga solib turadi, ular rasmiy
uslubda yoziladi. Hujjatlarni tayyorlashda, har qaysi hujjatni zaruriy qisimlari /rekviziti/ o’z o’rnida bo’lishi shart: matn sarlovxasi matn, imzo, muxr, sana, kelib tushganligi haqidagi belgi, ko’rsatma, hujjatlarni nazorat qilish belgisi va boshqalar.
Ko’pgina hujjatlar har kimni o’z qo’li bilan yoziladi, ular ariza, tarjimai xol, til- xat, tushuntirish xati, bildirishnoma, xabarnoma va boshqa shaxsiy yozishmalar.
Xuquqiy asosga ega bo’lgan hujjatlarga tuzatish va o’zgartirish kiritishga yo’l qo’yilmaydi. Ba`zi hujjatlar to’ldirilganda, hujjatga imzo, chekuvchining imzosi xo’jalik yoki natural idoralari tomonidan tasdiqlanadi.
Korhonalar, raxbarlar, xodimlar xilma-xil hujjatlar bilan ish yuritadilar. Hujjatlarda davlat yagona nusxasiga ko’ra tashqiliy, farmoyish, ma’lumotsimon axborot hujjatlari va xizmat yozishmalari zaruriy qismlar (rekvizitlar)ni o’z ichiga olishi lozim.
Xo’jalik raxbarlari o’z faoliyatida bir qancha yozma hujjatlar bilan ish yuritadi. SHulardan xizmat xatlari, qarorlar, buyruqlar, shartnomalar, farmoyish va dalolatnomalar. Bu hujjatlar tegishli qonunlar asosida rasmiylashtirilgandagina kuchga kiradi. Masalan, shartnoma, mehnat bit il qilinadi.
Hujjatlar yozilgan joyida, axborotlarni umumlashtirish darajasiga, maqsadi va qo’yilayotgan masalalarga, bajarilish darajasi, saqlanishiga, nusxa olishiga, oshkorligiga qarab guruhlarga bo’linadi. Tuzilish o’rniga ko’ra ichki va tashqi hujjat farqlanadi.
Hujjatlar yaratilish o’rniga qarab ichki va tashqi hujjatlarga bo’linadi.
Ichki hujjatlar - muassasi xo’jalik yoki korhonaning o’zida tayyorlangan va shu korhonaning, ichida foydalanadigan hujjatlardir, (xodimning shaxsiy varaqasi majlis bayoni, dalolatnoma xisobot, buyruq, shartnoma va boshqalar). Hujjatlar mazmuniga qarab sodda va murakkab hujjatlarga bo’linadi:

• 
  Sodda hujjatlar - bir masalani o’z ichiga oladi (ariza, e’lon, tilxat va boshqalar):
  
• 
  Murakkab hujjatlar - bir necha masalani o’z ichiga oladi (shartnoma, ma’lumotnoma, rejalashtirish, hisobot va boshqalar).
  

Hujjatlarning shakli jixatidan: xususiy, namunali va qolipli hujjatlar bo’ladi. Xususiy tashkilotlarda bir andozada matn tayyorlanmay bevosita mazmun bayoni erkin bo’ladi (xizmat xatlari, so’rov, iltimos, javob, kafolat, axborot xatlari).
Na’munali hujjatlarda - bir-biriga o’xshash va ko’p takrorlanadigan masalalar yuzasidan tuziladigan matnlarni o’z ichiga oladi (e’lon, ariza, taklifnoma, tavsiyanoma). Qolipli hujjatlar oldindan tayyorlangan bosma ish qog’ozlariga yoziladi. Bunda matn o’zgarmas bo’ladi (ish xaqi, yashash joyi xaqidagi ma’lumotnomalar, dalolatnomalar, xizmat safarlari guvoxnomalari).
Hujjatlar kimga tegishlilik jixatiga ko’ra xizmat (rasmiy) va shaxsiy hujjatlarga ajratiladi. Tayyorlanishiga ko’ra tashkilot yoki mansabdor shaxslarga tegishli hujjatlar xizmat hujjatlari bo’ladi, yakka shaxslar tomonidan xizmat faoliyati darajasida yoki yozilgan hujjatlar shaxsiy hujjatlar bo’ladi (ariza, shikoyat, tushuntirish xati).
Hujjatlarning oshkoraligiga qarab - oshkora va maxfiy hujjatlar bo’ladi: hujjatlarni bajarilish muddatlariga qarab tez bajariladigan va vaqti belgilangan sekin bajariladigan (vaqti belgilanmagan) guruxlarga bo’linadi.
Tez bajariladigan (vaqti belgilangan) hujjatlarga - telegramma, telefonogrammalar kiradi navbati bilan bajariladigan (sekin) hujjatlar - rejalashtirish, xisobot va boshqa hujjatlar kiradi.
Xo’jalik faoliyatiga qarab me’yoriy - tashqiliy reja, xisobot, kredit-xisob hamda ta’minot hujjatlariga bo’linadi. Me’yoriy tashqiliy hujjatlarga - qonunlar, kodekslar,
farmonlar, Vazirlar Mahkamasining qarorlari, farmoyishlar, Nizomlar, Yo’riqnomalar, qoidalar, buyruq kabi hujjatlar kiradi.
5. Ma’lumki, xar kanday xujjat muayyan axborotni u yoki bu tarzda ifodalash uchun xizmat kiladi.
Xujjatshunoslikda ish yuritishdagi xujjatlar kuyidagicha tasniflanadi:

1. 
   Boshqaruv axborotining sifatiga kura
   

• 
  kirim;
  
• 
  chikim.
  

2. 
   Faoliyat turiga kura
   

• 
  ma’muriy va umumiy savollar buyicha;
  
• 
  moliyaviy-xisob jarayonlari;
  
• 
  ta’minot va savdo buyicha;
  
• 
  personal xodimlar buyicha.
  

3. 
   Mazmuniga kura;
   

• 
  sodda xujjatlar;
  
• 
  murakkab xujjatlar.
  

4. 
   YAratilish davriga kura
   

• 
  ichki xujjatlar;
  
• 
  tashki xujjatlar.
  

7. Belgisiga kura

• 
  koralama;
  
• 
  asl nusxa;
  
• 
  nusxa;
  
• 
  erkin nusxa;
  
• 
  kuchirma;
  
• 
  ikkinchi nusxa.
  

8. Mazmun bayonining shakliga kura

• 
  shaxsiy xujjatlar;
  
• 
  kolipli xujjatlar;
  
• 
  namunali xujjatlar.
  

9.Xujjatlar tegishlilik jixatiga kura

• 
  xizmat yoki rasmiy xujjatlari;
  
• 
  xususiy xujjatlar.
  

10. Bajarilish muddatiga kura

• 
  shoshilinch xujjatlar;
  
• 
  noshoshilinch xujjatlar.